To ‘zitgich teshigi; ignali ко ‘tarish uchun bosim kuchini hosil qiluvchi

Akkumulyator batareyasi. 
Traktor va avtomobillarda ener- 
giya mabayi bo‘lib, ular zaryadlash jarayonida tashqaridan olgan 
elektr energiyasini ximiyaviy energiyaga aylantiradi va yig‘adi, dvi­
gatelni ishlash paytida (zaryadsizlanish) qayta elektr energiyasiga 
aylantiradi.
Dvigatelni startyor yordamida yurgizganda, o‘mida turib va 
kichik aylanishlar chastotasida ishlaganda, shuningdek kichik elektr 
jihozlarini energiya bilan ta’minlash uchun akkumulyatorlar ish­
latiladi. Ular, asosan, kislotali-qo‘rg‘oshinli bo‘ladi. Akkumuyator 
batareyasining shartli belgilari ham raqam va harflardan iborat 
bo‘ladi. Masalan, ЗСТ-215 ЭМ.
- birinchi raqam - batareyada ketma-ket ulangan akkumulyatorlar 
sonini ko‘rsatadi;
- keyingi ikkita harf - batareyaning 
qanday tipga tegishli 
ekanligini ko‘rsatdi (ST boz‘lsa, batareya startyor tipiga oid);
- harflardan keyingi 
raqamlar 
batareya uzluksiz 10 soat 
zaryadlanishida va elektrolit о‘rtacha harorati 30°C boTganida, 
uning amper-soatlari (A-s )dagi naminali sig‘imini ifodalaydi.
- undan keyingi harflar, bak tayyorlangan materialni (E - ebonit, 
P - kislota bardoshli quyilmasi bor asfaltdan pishirilgan bak) va 
separator materialini (M - miplast, MS - shina kigizli miplast, R -
335

---

mipor) belgilaydi. Masalan, MTZ-80 va MTZ-82 batareyalarida 
ikkita ketma-ket ulangan ZST-215 EM akkumulyatorlar batareyasi 
o‘matilgan. Demak, batareyada startyor batareyasi tipidagi uchta 
ketma-ket ulangan akkumulyator bor, batareya sig‘imi 215A-s,E 
bak ebonitli, M - seperatorlar miplastli.
Akkumulyator batareyasining asosiy elektrotexnik ko‘rsatkich- 
lari E.Yu.K, ichki qarshiligi, qisqichlardagi kuchlanish, quwati va 
sig‘imidir.
Generatorlar. 
Generator ham traktor va avtomobillarda asosiy 
energiya manbayi bo‘lib xizmat qiladi. Ular elektr energiya 
iste’molchilarini energiya bilan ta’minlashi bilan bir qatorda, 
akkumulyator barateyasini ham zaryadlantiradi. Buning uchun 
dvigatel tirsakli valining aylanishlar chastotasi o‘rtacha va undan 
yuqori boiishi kerak.
Ko‘p traktor dvigatellarida berk, bir xil qutbli, kontaktsiz, uch 
fazali G 306 tipidagi uch fazali выпрямитель (to‘g‘rilagich) va kon- 
taktli-tranzistorli rele-regulyator RR-362-B birga o‘matilmoqda.
Avtomobillaming zamonaviy rusumlarida shamollatuvchi kon- 
taktli, uch fazali, sinxron generator, o‘zgaravchan tokni elektro­
magnitli qo‘zg‘atuvchi G 250 uch fazali to‘g‘rilagich (выпрямитель) 
bilan birga o‘matilmoqda.
Asosiy qismlari: