To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

zarrachalar 
miqdori 10 foizdan, changsimon va loysimon zarrachalar esa 3 
foizdan 
oshmasligi kerak. Qumni suv bilan yuvib changsimon va loysimon 
aralashmalardan tozalanadi.
Tabiiy qum tarkibida organik aralashmalar sement toshini yemirib, 
beton mustahkamligini pasaytiradi.
Yirik to ‘ldl*fgich. 
Oddiy og‘ir beton tayyorlashda yirik to‘ldirgich 
sifatida shag‘al va chaqiqtoshlar ishlatiladi. Yirik to ‘ldirgich 5-70 
mm fraksiyada bo‘ladi. M assiv monolit inshootlar qurilishida beton 
qorishmasiga 150 mm. yiriklikkacha to‘ldirgich kiritiladi. Shag‘al tarkibi 
tosh va qisman qumdan iborat boMib, chang, tuproq, sluda va organik 
chirindilar aralashgan bo‘ladi. Shag‘al donalari oval, yapaloq shaklda 
boMib, yuzasi tekis bo‘ladi. Tog‘ shag‘alining yuzasi g ‘adir-budur bo‘ladi. 
Daryo, dengiz shag‘ali tog‘ shag‘aliga nisbatan tozaroq boMadi.
Chaqiqtosh vulkanik 
- metamorfik va suv muhitiga chidamli zich 
cho‘-kindi tog‘ jinslarni maydalab tayyorlanadi. Chaqiqtosh serqirra 
va 
yuzasi g ‘adir-budur boMishi sement toshi bilan yaxshi tishlashishini 
ta’minlaydi. Shuning uchun yuqori markadagi betonlar tayyorlashda 
chaqiqtosh ishlati-ladi. Chaqiqtosh tarkibida tuproq, chang va organik 
aralashmalar kam bo‘ladi.
Yirik toMdirgich sifati mineral tarkibi, tog‘jinslarining mustahkamligi 
va 
sovuqqa chidamliligi, donador tarkibi, donalaming shakli, mineral va 
organik 
zararli aralashmalaming miqdori bilan belgilanadi. Yirik toMdirgich 
jinsining 
suv shimgandagi mustahkamligi beton mustahkamligiga nisbatan
1,5-2 marta katta 
bo‘lishi kerak.
Betonning 
zichligi, mustahkamligi, sovuqqa chidamliligi yirik toMdir- 
gichning 
donador tarkibiga bevosita bogliq. Yirik to‘ldirgich donalarining 
uzluksiz 
fraksiyalarda bo‘lishi sementni tejaydi. Yirik toMdirgich 5-10,