To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

bevosita
kichik 
sexlarda, qurilish maydonlarida tayyorlash, mexanizatsiyalashtirish va 
avtomatlashtirish mumkinligi, u asosidagi buyum va konstruksiyalar 
ishlab chiqarishni yuqori texnologiyalar darajasiga ko‘tarish imkoniyatini 
yaratadi.
Beton_tayyorlash_uchun_materiallar_Sement.'>6.2. Beton tayyorlash uchun materiallar
Sement. 
Beton tayyorlashda portland sement va uning turlari, shlakli, 
pussolanli, giltuproqli va boshqa sement turlari ishlatiladi.
Sem entning m arkasi betonning m arkasiga nisbatan quyidagi 
mutanosiblikda belgilanadi:
75

---

Beton
mar­
kasi
M150 M200 M250 M300 M350 M400 M450 M500
M 600
va
yuqori
Sement
mar­
kasi
M
300
M300
M400
M400
M400
M500
M400
M500
M 550
M600
M550
M600
M600
M600
Sement markasi muayyan beton markasi uchun tavsiya etilganidan 
yuqori b o ‘lsa, sement tarkibiga m aydalab tuyilgan aktiv minerallar 
qo‘shilishi kerak. Yuqori aktivlikdagi sementlar kabiga diatomit, trepel, 
opoka, gliyej kabi tabiiy, domna va yoqilg‘i shlaklari, kullar va shu kabi 
qo‘shilib sement tejaladi.
M ayda toMdirgich. 
Barcha tabiiy va sun’iy tosh materiallarning 
0,15-5 mm. fraksiyasi mayda to‘ld irg ich- qum sifatida ishlatiladi.
Oddiy og‘ir beton tayyorlashda tog‘ jinslarining tabiiy yemirilishidan 
hosil boMgan yoki qattiq tog‘ jinslarini maxsus mashinalar yordamida 
maydalab saralangan qumlar ishlatiladi. Qum donachalari mineral tarkibi, 
asosan, kvars, dala shpati, kalsit, sluda kabi vulkanik tog‘ jinslaridan iborat, 
ohaktosh, dolomit kabi cho‘kindi tog‘ jinslari kamroq boMadi.
Beton tayyorlashda daiyo, dengiz qumlari yoki tog‘ qumlari ishlatiladi. 
Daryo va dengiz qumlari donalari silliq yuzali oval shaklda boMib, loy 
bilan ifloslangan boMishi mumkin. Tog‘ qumlari donalari serqirra shaklda 
boMib, tarkibida changsimon aralashmalar boMadi. Qum zich tog‘ jinslar 
shlaklar maydalab olinganida, serqirra va yuzasi g ‘adir-budur donachalar 
hosil boMadi. Maydalab olingan qumlar tabiiy hosil boMgan qumlarga 
nisbatan toza boMadi. Yuqori sifatli beton tayyorlash uchun qumlami yuvib 
va quritib ishlatiladi. Betonning sifati mayda toMdirgichning mineral va 
donador tarkibiga, gil tarkibida loyli aralashmalar miqdoriga, organik 
aralashmalar mavjudligiga bogMiq.
Qum 0,15-5 mm. fraksiya oraligMda turli oMchamdagi donalardan 
iborat boMishi zarur. Bunda qumning oraliq bo‘shliqligi kam boMib, undan 
tayyorlangan beton esa zich strukturaga ega boMadi.
Qum donador tarkibiga nisbatan yirik, o ‘rtacha va mayda qumlarga 
boMinadi.
Qum tarkibidagi changsim on va loysim on aralashm alar beton 
qorishm asining suvga talabini oshiradi va sem entning aktivligini 
pasaytiradi. Shuning uchun qum tarkibida 0,14 mm. teshikli elakdan o‘tgan
76

---