Тођ жинслари



Download 278,5 Kb.
bet1/3
Sana26.05.2022
Hajmi278,5 Kb.
#609422
  1   2   3
Bog'liq
умумий геология лотинча


O’zbekiston Respublikasi
Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi
Abu Rayhon Beruniy nomidagi
Toshkent davlat texnika universiteti



fanidan laboratoriya mashgulotlari uchun uslubiy qo’llanma




Toshkent 2005


UDK: 550.8:528

Tuzuvchilar: Toshmuxamedov B.T. Shermuxamedov T.Z.
Xodjaev X.S.
«Umumiy geologiya» fanidan laboratoriya mashg’ulotlari uchun uslubiy qo’llanma Toshk. Dav. Texn. Un. Tuzuvchilar: B.T.Toshmuxamedov, Shermuxamedov T.Z., Xodjaev X.S. .Toshkent, 2005. 50 b.
Ushbu uslubiy qo’llanma ko’n ishalri, foydali qazilma geologiyasi, kon-elektromexanikasi, kartografiya va kadastr bakalavr talabalari uchun o’tiladigan dastlabki tabiiy fandir.
Fanni o’qitishdan maqsad yo’nalish talabalarida umumgeologik tayyorgarlik yaratishdir.
Laboratoriya mashg’ulotlari 3 qismdan iborat bo’lib, minerallar, tog’ jinslari va geologik xaritalar haqida ma’lumot berilgan. Qo’llanma kon-geologiya hamda neft va gaz fakultetlarining ixtisoslashgan kafedralari dasturlari asosida tayyorlangan. Shuningdek «,Geologiya» kafedrasida ishlagan ko’plab professor-o’qituvchilarning pedagogik tajribalari hisobga olingan.
«Geologiya, mineralogiya va petrografiya» kafedrasi

Abu Rayhon Beruniy nomidagi Toshkent davlat texnika Universiteti ilmiy-metodik kengashi qaroriga asosan chop etildi.


Taqrizchilar:


MRI sector boshlig`i Mirusmonov M.A.
TDTU Gidrogeologiya va injenerlik geologiysi kafedrasi dotsenti g.m.f.n Kayumova N.M. .
@ Toshkent davlat texnika universiteti 2005
K I R I SH
Ushbu uslubiy qo’llanma foydali qazilmalar geologiyasi va qidiruv ishlari 5440800, konchilik ishi 5540200, konchilik elektromexanikasi 5521400, geodeziya, kartografiya va kadastr 54440100 yo’nalishlarning o’quv rejasi asosida tuzilgan. Amaliyot mashg’ulotlari quyidagi maqsadlarni ko’zda tutadi:
1. Talabalarni eng muhim jins yaratuvchi va ba’zi ruda mine­rallari va Yer qobig’ini tashkil qilgan magmatik, cho’kindi va metaformik tog’ jinslari bilan tanishtirishdir.
2. Talabalarni qatlamning joylashish elementlari va tog’ kom­pasining tuzilishi bilan tanishtirishdir.
3. Talabalarni geoxronologik jadval va geologik xaritaning elementlari (burmalar, uzilmalar, tog’ jins qatlamlarining o’zaro moslanmasdan yotishlari, magmatik jinslarning shakllari) bilan va ularni plan va kesmaga tushirishning usullarini o’rgatishdir.
4. Katta masshtabdagi geologik xaritalarni o’qishni bila olishni o’rgatishdir.
Laboratoriya mashg’ulotlari quyidagilarni o’rganish yo’li bilan olib boriladi:
- eng muhim jins yaratuvchi va ba’zi ruda minerallari va tog’ jinslarining namuna kollektsiyalari, tasnif (klassifikatsiya) sxemala­ri va jins yaratuvchi minerallarni aniqlaydigan o’qish jadvallari;
- turli chizmalar, blok diagrammalar, geologik xarita element­lari tushirilgan- masala xaritalari, o’quv geologik xaritalar, kesma­lar, stratigrafik ustunlar.
Shunday qilib Umumiy geologiya fanining amaliy mashg’uloti kuyi­dagi qismlardan iborat:
1.Jins yaratuvchi va ba’zi ruda minerallari va ularning fizik ­xossalari; kimyoviy tasnifi (klassifikatsiyasi).
2.Magmatik tog’ jinslari (intruziv va effuziv).
3.Cho’kindi tog’ jinslari (bo’lakli, kimyoviy va organik).
4.Metamorfik tog’ jinslari.
5.Tog’ kompasining tuzilishi va qo’llanishi.


3
6.Geologik xaritalarni, geologik profillarni va stratigrafik ustunlarni tuzish printsiplari.
Laboratoriya mashg’ulotining asosiy maqsadi o’qituvchining rahbarligi va kuzatuvi ostida talabalarni mustaqil ishlashga o’rgatishdir, ya’ni barcha mashg’ulotlar tajribali o’qituvchilar nazorati ostida o’tkazila­di. Ular har bir talabaning ishini tekshirib boradilar va ularga alohida tushuntiradilar. Har qaysi qismni boshlashdan oldin o’qituvchi talabalarga nima ish qilishini tushuntirib beradi. Laboratoriya mashg’uloti uchun har bir talabaning qilgan ishlarini, aniqlagan mi­neral va tog’ jinslarini yozish uchun alohida o’z daftari bo’lishi ke­rak. Bu daftar vaqti-vaqti bilan o’qituvchilar tomonidan tekshirilib turiladi.
Talabalarning bilimini sinashda quyidagilar:
1. Eng muhim jins yaratuvchi va ruda minerallarni va tog’ jinsla­rini ta’riflashda kontrol ish natijalari;
2. Planda va kesmada geologik xarita elementlarini tushirish buyicha kontrol ish natijalari;
3. Tog’ kompasi yordamida qatlamning joylashish elementlarini o’lchash va uni xaritaga tushirishni bilish darajasi;
4. Geologik o’quv xaritalariga qarab geologik kesmalarni chizish va stratigrafik ustun tuza olishi hisobga olinadi.

JINS HOSIL QILUVCHI MINERALLAR VA ULARNING FIZIK XOSSALARI.


Yer qobig’ining ichida va uning sirtida bo’lib turadigan xilma-xil fizik-kimyoviy va termodinamik jarayonlar natijasida vujudga kelgan tabiiy kimyoviy birikmalar yoki sof tug’ma elementlar mine­rallar deb yuritiladi.Ular qattiq, suyuq va gaz holatlarida uchraydi.
Hozirgi vaqtda ma’lum bo’lgan va mineralogiya kursida tekshiri­ladigan 3000 ga yaqin minerallarning juda oz qismi tabiatda keng tarqalgan bo’lib, ular asosan tog’ jinslarining tarkibida uchraydi­lar. Shuning uchun ham ular "jins hosil kiluvchi minerallar" deb yuritiladi.
Minerallarning muhim fizikaviy xossalariga quyidagilar kiradi:
4
1. Morfologik xossalari - kristall formalari, ularning tabiiy o’simtalari, agregatlarining tuzilishi, konkretsiyalar, jeodalar, oolit­lar.
2. Optik xossalari - mineral bo’lagining rangi, izining ran­gi, tiniqligi, yaltiroqligi.
3. Mexanik xossalari - mineralning qattiqligi /MOOS shkala­si/, ulanish tekisligi, sinishi va mo’rtligi.
4. Kimyoviy xossalari - xlorid kislotasi bilan reaktsiyaga ki­rishishi, erishi, mazasi va hidi.
5. Boshqa xossalari - solishtirma og’irligi, magnitlik xususiyati va boshqalar.
Minerallarning qattiqligi - mineralning tashqi mexanik kuchga /tirnashga yoki boshka kuchlarga/ qarshilik ko’rsatish darajasidir. Mine­ralning qattiqligini uning yangi yuzasidan aniqlash kerak. Nura­gan, mayin va tuproqsimon minerallar agregati noto’g’ri va kam qat­tiqlikka ega. Quyidagi MOOS shkalasida 10ta etalon qilib olingan minerallar keltirilgan.

Etalon minerallar

MOOS shka­lasi buyicha qattiq-ligi

Qattikligini
MOOS shkalasida aniqlash

Absolyut qat­tiqligi (kg/mm2)

Talk Mg3(OH)2(Si4O10)



1


Qolga yog’dek un-
naydi, kog’ozga
chizadi

2,4




Gips CaSo4*2H2O





2



tirnoq bilan
chizsa buladi

36



Kalsit CaCO3





3



mis simi chizadi



109




Flyuorit CaF2





4




mis sim va oyna
chizmaydi

189
536





Apatit Ca5(PO4)3F1cl





5



oynani bilinmas


chizadi



Ortoklaz K(AlSi3O8)



6


oynani chizmayedi

796


Kvars SiO2



7



oynani oson chi
zadi

1120



Topaz Al2(F1OH)SiO4



8


oynani deyarli


kesadi



1427


Korund Al2O3





9



oynani kesadi



2060



Olmos S


10

oynani oson-gina kesadi

10060

Ulanish tekisligi - mineralning ma’lum kristallografik yo’na­lish bo’ylab oynadek yaltiroq tekis yuza hosil qilishi. Ulanish tekisligi uncha mayda bo’lmagan minerallar donalarida aniqlanadi.
Ulanish tekisligi minerallarda quyidagicha bo’lishi mumkin:
bir tomonlama -slyuda gips;
ikki tomonlama -dala shpati, piroksen, amfibol-/prizma bo’ylab/;
uch tomonlama -kalsit /romboedr bo’ylab/,galenit;
turt tomonlama -flyuorit /oktaedr bo’ylab/
olti tomonlama -sfalerit /rombododekaedr bo’ylab/

6





Ulanish tekisligi turlari

Hosil bo’lishi

Misollar




O’ta mukammal

Mukammal

O’rtacha
Nomukammal va ulanish tekisligi bo’lmagan


mineral juda osonlik bilan
ayrim plastinkalarga ajrala-
di.

mineral ulanish tekisligi bo’y-


lab osongina bo’laklarga aj-
rab ketadi.

mineral ulanish tekisligi va


boshqa tomonlar bo’ylab ajramaydi.

mineral kamdan-kam ulanish


yuzasi buylab parchalanadi.

slyuda, talk,xloritlar.

kalsit, galit, dala shpatlari


avgit, shox aldamchisi


kvars, nefelin,
apatit

Yaliroqlik - mineralga tushgan yorug’lik oqimini orqaga qayta­rish xususiyati. Mineralning yaltiroqligi uning sindirish ko’rsatkichi­ga /n/ bog’likdir va u quyidagicha bo’linadi:


metaldek /n>3,0/ - pirit, galenit;
yarim metaldek /n=2,6 3,0/ - magnetit, ilmenit;
metaldek yaltiramaydigan /n<2,6/;
olmosdek - kassiterit, sfalerit;
sadafdek - talk, slyuda;
shishadek - dala shpatlari, kalsit;
yog’dek - nefelin, kvars /sinimida/.
Mineral donalaridan tashkil topgan agregatlarning yaltiroqligi agregatdagi donalarning joylanish formasiga va uning katta-kichik­ligiga bog’likdir va u quyidagicha bo’ladi:
ipakdek - gips, selenit, xalsedon;

Download 278,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish