“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında islewdegi mashqalalar hám sheshimler”

“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında 
islewdegi mashqalalar hám sheshimler”
Jup bolıp islew balalardıń kommunikaciyanı bekkemlewine, másláhat beriw hám 
qabıllawına, tatıwlıq penen hám birgelki islewge úyretedi. Sonıń ushın mınaday usıllardan 
paydalansaq boladı: taxtada bir por menen jazıw, jup bolıp oqıw, top penen háreketler islew. 
Kommunikativlik qatnas basqıshında klass oqıwshıları óz ara qatnasqa tez kirisip 
ketetuǵın sáwbetlesiw texnikasın puqta biliw, olardıń barlıq qızıǵıwlarına juwap bere alıw, 
erkin pikir bildiriwine múmkinshilik jaratıw hám oqıwshılar sanasına tuwrı tásir etiwdiń hár 
qıylı usılların qollanıw metodların iyelewi lazım [Хўжаназарова С., Орипова М.[1].
Kishi toparlarda islew metodınan nátiyjeli paydalanıw oqıwshılardıń kommunikativlik 
kompetenciyaların qáliplestiriw ushın tiykar boladı. Bul jerde oqıwshılar óz ara tıǵız 
baylanısta boladı. Klasta oqıwshılar menen «Óziń bilseń, bilgenińdi basqaǵa da túsindir», 
«Óziń bilseń, bilgenińdi basqaǵa da úyret» degen princip boyınsha jumıs alıp barıladı. 
Oqıwshılar óz kónlikpelerin qatarlaslarınıń kónlikpeleri menen obyektiv túrde teńlestirip, óz 
pikirlerin basqalar pikiri menen salıstırıwdı úyrenedi. 
Bul specifikalıq sáwbetlesiw forması bolıp, bunda mektep oqıwshıları óz bilim hám 
tájiriybeleri tiykarında qanday da bir mashqala boyınsha hár túrli pikirlerge iye boladı. Usı 
metod járdeminde biz kommunikativlik kompetenciyanıń nátiyjeli qáliplesiwi ushın sharayat 
jarata alamız, anıq aytqanda diskussiyadan paydalanamız: 
-
klass oqıwshılarında dialog uqıbın rawajlandırıwdıń nátiyjeli quralı; 
-
sabaqta alınǵan informaciyanı jeke ideya hám pikirler menen baylanıstıra alıw 
kónlikpesi; 
-
zatlar hám qubılıslardı, olardıń barlıq quramalılıqları hám hár qıylılıǵı menen kóre alıw 
qábiletin rawajlandırıw; 
-
qoyılǵan wazıypanıń tabıslı sheshiliwi ushın klaslaslarınıń bildirgen pikirlerin talqılay 
alıw uqıbı qáliplesip baradı. 
Sabaqta tema ótiw waqtında oqıw-biliw iskerligin shólkemlestiriw hám ámelge asırıwdıń 
sáwbetlesiw sıyaqlı metodın qollansaq boladı. Sáwbetlesiw oqıw materialın balanıń jeke 
tájiriybesi menen baylanıstırıw múmkinshiligin beredi. Bul proceste oqıwshılar tiyisli 
bilimlerin eske túsirip, onı ótip atırǵan oqıw materialı menen baylanıstıradı. Máselen, 
«Kózdiń qarashıǵınday etip asıraw», «Qolda bar nárseniń qádiri joq» temalarındaǵı 
sáwbetlesiwler qopallıq hám ótirik sóylew ústinen sın bildiriw túrinde ótkeriledi. 
Mektepte tildiń barlıq tárepleri (seslik dúzilisi, fonetikası, leksikası, grammatikası, sóz 
jasalıwı)ın óz-ara baylanıslı halda úyreniw ana tilin úyretiwdegi tiykarǵı prinsip bolıp, óz ara 
baylanısqan áhmiyetli táreplerge iye bolǵan qubılıs sıpatında túsinip alıwı ushın ilimiy tiykar 
jaratadı. Tildiń ózine tán ózgesheligin usılayınsha túsiniw hádiyselerdiń rawajlanıwın hám óz 
ara baylanısqan bólimlerden dúziliwin ańlawǵa tiykar boladı. Oqıwshılardıń sóylew hám 
jazba tilin ósiriw ana tilin úyreniwdiń barsısında ámelge asadı [А.Pirniyazova hám t.b. [2]. 
Sonıń menen birge, oqıwshılardıń kommunikativlik qábiletlerin qáliplestiriw quralı 
sıpatında sabaqtıń soraw-juwap formasınan paydalanamız. Tómendegi soraw túrleri 
kommunikativlik qábilet rawajlandırıw ushın kóbirek nátiyjeli dep esaplanadı.
Dóretiwshilik penen baylanıslı sorawlar. Eger dúnya júzinen jánlikler joǵalıp ketse, 
dúnya qanday bolıp ózgeredi dep oylaysız? Eger sen Marsqa ushıp barıp qalsań ne isler ediń? 
Bahalawshı tábiyatqa iye sorawlar. Ne ushın aqıllı bolǵan jaqsıraq? Til biliw ne ushın 
joqarı bahalanadı? 
Interpretaciyalıq sorawlar. Ne ushın terek japıraqlar gúzde sarǵayadı? Jawın ne ushın 
jawadı? 
Bul oqıwshılardıń kommunikativlik qábiletiniń qáliplesiw mexanizmi ushın haqıyqıy 
sorawlar hám olardıń juwapları orın aladı. Olarda janlı pikir, sezim hám qatnasıqlar tuwıladı. 
Kommunikativlik kompetenciyanıń rawajlanıw dárejesin asırıw ushın syujetli hám rolli 

---

Qaraqalpaqstan 
Respublikası xalıq bılımlendiriw xızmetkerlerin 
qayta tayarlaw hám olardıń qánigeligin arttırıw aymaqlıq orayı
73