|
IM K O N IY A T IC H E K L A N G A N B O L A L A R V A H A R T O M O N L A M A
Y E T U K A V L O D M T A R B IY A L A S H D A M U S IQ A N IN G O R N I
SH .R .M ahkam ova,T oshkent v iloyati C hirch iq d avlat p ed agogik a in stitu ti, “M u siq a ta 'lim i va d efek to lo g iv a ” k afed rasi m u diri
Mamalakatimizda olib borilayotgan siyosatda ijtimoiy himoya soha-
sida olib borilayotgan islohotlaming ham o'm i beqiyosdir. Shu o'rinda
imkoniyati cheklangan bolalaming ta’limga bo'lgan huquqini ta’minlash
borasidako‘plab ishlar olib borildi. Shu bilan birga ulaming darsdan bo‘sh
vaqtlarini mazmunli o'tkazish maqsadida ulami san’at, xususan, tasviriy
san’at, musiqa bilan mashg'ul bo'lishlari uchun turli xil to‘garaklar ham
tashkil etildi. Mamalakatimizda ijtimoiy himoyaga muhoj bolalar jami
yat hayotida boshqa bolalar bilan birdek ishtirok etish huquqiga egadir.
Shuning uchun ham davlaiimiz tomonidan ijtimoiy ko'makka muhtoj oila
bolalari va nogironligi bo'lgan bolalarga turli xil tashabbuskorlik orqali
zarur resurslar bilan ta’minlanmoqda. Ta’lim, tibbiyot, madaniyat-ma’ri-
fat maskanlari nogironligi bor bolalar, ya’ni jismoniy yoki ruhiy nuqsoni
bo'lgan bolalaming erkin harakatlanishi uchun moslashtirilgan bo'lishi
kerak. Har bir bolaning turli xil nuqsonlari bo‘lishiga qaramasdan ko'p
orzular qiladi, yaxshi o'qishga intiladi, yoshligidanoq kelajakka nisbatan
umid uyg'otib turli xil rejalar tuzishadi.
Shuni aytish joizki, bolalar hayotida maqsadli treninglar, musiqiy
tajribani kengaytirish, tasaw ur va tuyg‘ular hissiyotlarini faollashtirish
orqali bosqichma-bosqich rivojlanmoqda. Musiqaning ta’Jimdagi aha-
miyati ham ritm tuyg'usini faollashtirishdir va musiqa materiallarining
chuqur rivojlanishiga hissa qo‘shadi. Biroq, vaqt cheklovlari va odatda
musiqa xonalarining yetishmasligi sababli kichik joylar ajratiladi, faqat
ulaming individual elementlari ishlatiladi. Natijada ulaming bilim va
ko'nikmalari faqatgina nazariy bilimlar bilangina cheklanib qolmoqda.
Harakatlanish usullarini musiqaning ritmiga bog‘lab qoMlash kerak,
Bulaming barchasini amalga oshirish birinchi navbatda musiqa rahbariga
bog‘liqdir. Lekin shuni aytish kerakki, bolalar o*zaro hamjihat, jamoa va
erkin hamkorlikda bo‘lishlari shart. Musiqa harakatlari bolalarga eng jo-
zibali tadbirlardan biri, o ‘ynash, his-tuyg‘ularini namoyish etish, o ‘z ener-
giyasini amalga oshirish qobiliyatidir. Shuning uchun u bolaning holati
va tarbiyasiga foydali ta’sir ko‘rsatadi. Musiqa intellektual rivojlanishga
ta’sir ko'rsatadi, inson aql-idrokiga javob beradigan hujayralar o ‘sishini
tezlashtiradi.
Bolalar asosan uch yo‘nalishda tarbiyaJanadi. Bular:
l.Bolalamingjismonan rivojlanishi.
2. Bolalaming ma’nan rivojlanishi.
3. Bolalaming nutqi va tafakkurini rivojlantirish.
Bolalami guruhlarga ajratishda eshitishida muammosi bo'lgan bo
laning o'ziga xos psixologik fiziologik holati, moslashuvi, muammolari
hamda aksariyat hollarda ulaming ta’lim- tarbiyasi jarayoniga kech jalb
etilishi hisobga olinadi. Ba’zan esa yakka tartibda mashg'ulot ham tashkil
etiladi. Eshitishda nuqsoni bor bo'lgan bolalar uchun ona tili imo- ishora
tili hisoblanadi. Ammo shuni aytish joizki, uJarga ko'm ak berib eshitish
qobiliyatini rivojlantirish kerak. Yana ta’kidlash kerak, maktabgacha
yoshdagi bolalami teng integratsiya qilishni ta’minlash, keyinchalik ha-
yotda o‘z o ‘mini topishi uchun bolalaming og'zaki nutqini shakllanti-
rishga asosiy e’tibor qaratiladi. Bimday bolalarda nutq rivojlanishi juda
murakkab jarayondir. Og'zaki nutqning shakllanishida eshitish analizatori
-n u tq n i harakatga keltimvchi analizatorlar ishtirok etadi. Og'zaki nutqni
shakllantirishda ta’limiy o'yinlar va didaktik materiallardan foydalanish
maqsadga muvofiq. Bu orqali bolalaming lug'at boyligi oshadi, og'zaki
nutqi shakllanadi, saqlangan eshitish qoldig'i rivojlanadi.
Eshitishda nuqsoni bo'lgan bolalar tarbiyasida ham innovatsion
ta’lim joriy etish bo‘yicha qator ishlami amaJga oshirish, uJar uchun
turli xil dasturlar yaratish, zamon talabiga mos mashg'ulot ishlanmasini
yaratish kerak. Dasturli o'yinlardan biri videoproyektordan foydalanishdir.
Misol uchun: Har bir meva tagiga nomi yozilgan b o 'lib, u ekranning
asosiy qismiga chiqadi. Tarbiyachi navbatma-navbat har bir boladan ek-
randa chiqqan mevani nomini so'raydi. Ular mevani nomini baland ovoz-
da aytishadi, nutqi toza va ravon bo'Isa, ekranda yashil chiroq yonadi.
Agar nutqi yaxshi bo‘lmasa, qizil chiroq yonadi. Yuqoridagi mevalar-
ning nomlarini yod olgach, ekranda mevaning sur’ati nomsiz ko'rsatiladi
va bolalar bilan takroran mashg'ulot o'tkaziladi. Takroriy mashg'ulotlar
ulaming so‘z boyligi oshishiga xizmat qiladi. Eshitishda nuqsoni bor in-
sonning so'z boyligi sust rivojlangan bo'Isa yuqoridagi dastur ishlanmasi
juda muhim o ‘rin tutadi. Ushbu dastur bolalami nafaqat so'z boyligini
rivojlantiradi balki o‘yin qiziq bo'lgani uchun ular yanada ko'ptoq mas
hg'ulot o'tishni xohlaydilar.
Ko'rishda nuqsoni bor bolalarga esa ko'proq eshitish yo'li bilan
mashg'ulot o'tish va ulami ko'proq kuylatish, turli xil harakatlami o ‘r-
Do'stlaringiz bilan baham: |
