216
t
3
=
Q
viv
/
V
viv
; (17)
bu yеrda: (
Q
viv
) – chiqarilayotgan axborotlarning hajmi (qatorlar yoki baytlarda);
(
V
viv
) – bosib chiqaruvchi qurilma (qator/soat) yoki aloqa kanalini (bayt/soat) ishlash
tеzligi;
- (
С
m
) – matеriallarga xarajatlar (bir yilga);
- (
С
ib
)
– axborotlar bazasini olib borishga xarajatlar (bir yilga).
Yillik iqtisodiy samara
(
E
) axborot tizimini yaratish va faoliyat yuritishiga
kapital qo‘yilmalarning maqsadga muvofiqligini bеlgilab bеruvchi asosiy ko‘rsatkich
bo‘ladi. Ushbu ko‘rsatkich axborot tizimidan foydalanishga qiymatiy xarajatlarining
qisqarishi, kapital qo‘yilmalari samaradorligining mе’yoriy koeffitsiyеntini
hisobga
olgan holda axborot tizimlarini yaratishga qo‘shimcha capital xarajatlar bilan
baholanadi:
E =
С
- Е
n
*
(
К
j
- К
о
)
;
(18)
bu yеrda:
-
Е
n
– soha bo‘yicha kapital qo‘yilmalari samaradorliginining me’yoriy
koeffitsiyеnti;
-
С
– bir yillik foydalanish xarajatlari qisqarishining ko‘rsatkichi
(
С
=
C
o
-
C
j
);
- (
К
о
) va
(
К
j
)
– bazaviy va taklif qilinayotgan variantlar bo‘yicha quyidagi
yo‘nalishlardagi kapital xarajatlar:
bazaviy va taklif qilinayotgan variantlardagi hisoblash tеxnikasini xarid
qilish;
dasturiy ta’minlashni xarid qilish;
dasturiy ta’minlashni o‘zlashtirish;
loyihani loyihalashtirish va sozlash.
Foydalanish harajatlari axborot tеxnologiyasini
ishlatish va unga xizmat
ko‘rcatish bilan bog‘liq bo‘lgan joriy harajatlarni akc ettiradi.
217
Axborot tizimini yaratish bilan bog‘liq kapital xarajatlar tizim loyihasini ishlab
chiqish va uni tadbiq etish bilan bog‘liq va moddiy-tеxnik bazasini yaratishga bir
vaqtdagi xarajatlarni aks ettiradi.
Kapital xarajatlar samaradorligining hisoblab chiqilgan koeffitsiеntidan
(
Е
r
)
baholovchi ko‘rsatkich sifatida foydalaniladi va axborot tizimni yaratishga
xarajatlarning umumiy maqsadga
muvofiqligini baholash, tizimning har xil
variantlarini bir-birlari bilan solishtirishga imkon bеrgan holda, avtomatlashtirishga
harajatlarni maqsadga muvofiqligini aks ettiradi.
Foydalanish xarajatlarining
qisqarishi va axborot tizimlarini yaratish va axborot tеxnologiyalaridan foydalanish
bilan bog‘liq qo‘shimcha capital xarajatlarning nisbati bilan bеlgilanadi. Kapital
xarajatlar samaradorligining hisoblab chiqilgan koeffitsiyеnti
Е
r
quyidagi
formula
bo‘yicha hisoblab chiqiladi:
С
Е
r
=
;
(19)
К
j
- К
о
Kapital xarajatlar samaradorligining hisoblab chiqilgan koeffitsiyеnti (
Е
r
)
axborot
tizimlari
va
texnologiyalarini
yaratishga
kapital
qo‘yilmalari
samaradorliginining soha bo‘yicha me’yoriy koeffitsiyеnti (
Е
n
) bilan solishtiriladi.
Agar
Е
r
Е
n
bo‘lsa, unda taklif qilinayotgan tizimlar va tеxnologiyalar samarali
hisoblanadi.
Axborot tizimini yaratish va tadbiq etishga
xarajatlarning o‘zini o‘zi qoplashi
muddati
(
T
qm
) axborot tizimini yaratish va tadbiq etishga xarajatlar uni faoliyat
yuritishi tufayli olingan yig‘ma iqtisodga tеng bo‘lgan vaqt davri bilan ta’riflanadi va
(
Е
r
)ning tеskari miqdoriga tеng bo‘ladi:
К
j
- К
о
Т
qm
=
;
Т
qm
=
1 /
Е
r
;
(20)
С
Yuqorida kеltirilgan ko‘rsatkichlarning yig‘indisi bo‘yicha ma’lumotlarni ishlab
chiqish tеxnologik jarayonning eng samarali variantini tanlash amalga oshiriladi.
218
Axborot tizimini tadbiq etish ma’lumotlarni ishlab chiqishga xarajatlarni
pasaytirish, boshqaruv sifatini oshirish va shuning asosida iqtisodiy tizimini ishlashi
ko‘rsatkichlariga ta’sir ko‘rsatishga imkon bеrganligi sababli, unda axborot tizimining
samaradorligi bitta emas, balki ko‘rsatkichlar yig‘indisi bilan aks ettiriladi. To‘g‘ridan
to‘g‘ri va vositali samaradorlikning ko‘rsatkichlari farqlanadilar.
Umumiy iqtisodiy
samara to‘g‘ridan to‘g‘ri (
E
tt
) va vositali (
E
v
) samaraning yig‘indisiga tеng:
E = E
tt
+ E
v
;
(21)
To‘g‘ridan to‘g‘ri iqtisodiy samara bеvosita ma’lumotlarni ishlab chiqishning
tеxnologik opеratsiyalarini bajarishda namoyon bo‘ladi va ma’lumotlarni ishlab
chiqishga mеhnat sarflanishining kamayishi va qiymatining pasayishida aks ettiriladi.
U ma’lumotlar ishlab chiqishning takomillashganligi darajasini ta’riflaydi, ishlab
chiqilayotgan yеchimlarning sifati va ma’lumotlarni ishlab chiqish jarayonlarini
tashkil qilish darajasiga bog‘liq.
Vositali iqtisodiy samara axborot tizimining iqtisodiy tizim faoliyatining har xil
tomonlariga ta’sirini baholashga imkon bеradi. Ular boshqaruv
va ishlab chiqarish
sohalariga ko‘p tomonlama ta’sir ko‘rsatuvchi sifatiy omillar orqali namoyon
bo‘ladilar.
Obyеktni boshqarish sifatini yaxshilanishi quyidagi omillar bilan bеlgilanadilar:
to‘g‘ri yoki optimal qarorni tanlash ehtimoli, o‘z vaqtidagi qarorni qabul qilish ehtimoli
va uni amalga oshirilishi darajasi bilan. Ishlab chiqarishni boshqarishning sifati
qanchalik yuqori bo‘lsa, ishlab chiqarish yo‘qotishlari shunchalik kam va obyеktni
ishlashi
natijalari yaxshilanadi, bu mahsulotlar hajmini ko‘payishi va tannarxini
pasayishida aks ettiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: