Tizimlar va signallarni qayta ishlash

4.1Modulyasiya xaqida tushuncha

Past chastotali signallar (birlamchi signallar) qo‘yidagi spektr kengliklarga ega:

1. Telefon signali (ovoz) 300 Gs ÷ 3400Gs.
2. Radioeshittirish signali 20 Gs ÷ 20000Gs.
3. Telegraf signali 0 Gs ÷ 100Gs.
4. Televizion signali (video ) 50 Gs ÷ 6,5 MGs.
Birlamchi past chastotali signallarni to‘g‘ridan – to‘g‘ri uzoq masofaga o‘zatib bo‘lmaydi. Ular aloqa liniyasining ( elektr aloqa kabelining ) uzunligi oshish bilan tez sur'atta so‘nib boradilar. Bunga asosiy sabab elektr aloqa kabellarining birlamchi elektr parametrlari:
1. Qarshiligi.
2. Induktivligi.
3. Sig‘imi.
Elektr signallarini elektromagnit to‘lqinlar (radio to‘lqinlar) yordamida uztilganda qo‘yidagilarni e'tiborga olish lozim.
Elektromagnit to‘lqinlarni (radiotulqinlarni) fazo orqali uzatish antennalar yordamida amalga oshiriladi. Antennaning o'lchami to'lqin uzunligi λ va joriy vazifaga bog'liq. Simsiz telefonlar uchun antennaning uzunligi odatda λ / 4, to'lqin uzunligi c / f, bu c- erda yorug'lik tezligi 3 x 108 m / s. Tor diapazonli signalni (masalan, f = 3000 Gts chastotaga ega) to'g'ridan-to'g'ri antennaga ulanb uzatishni ko‘rib chiqaylik. Bizga qanday antenna kerak? U xolda antennaning uzunligi λ / 4 = 25 km ni tashkil etadi. Bunday antennani yasash kata muammodir. Agar yuqori chastotali tebranish ishlatilsa, masalan 900 MGts, antennaning o'lchami taxminan 8 sm ni tashkil qiladi.
Yuqori chastotali tebranishlarni bemalol uzoq masofalarga uzatish mumkin, chunki ular past chastotali signallarga nisbatan kamroq so‘nadi. Shuning uchun amaliyotda past chastotali tebranishlarni uzoq masofagalarga o‘zatish uchun ularni yuqori chastotali tashuvchi signallarga yuklatib uzatiladi.
Yuqori chastotali tashuvchi signallar sifatida, yuqori chastotali garmonik tebranishlar yoki to‘g‘ri to‘rt burchakli impul'slar ketma – ketligi ishlatiladi.
Birlamchi signallarni yuqori chastotali tashuvchiga yuklatib uzatish modulyasiya yordamida amalga oshiriladi.
Modulyatsiya uzluksiz va impulsli turlarga bo‘linadi.
Uzluksiz modulyatsiyada xabar tashuvchisi sifatida yuqori chastotali garmonik tebranish ishlatiladi.
Yuqori chastotali garmonik tebranish berilgan bo‘lsin:

bu yerda, – amplituda; – chastota; – boshlang‘ich faza.

Agarda past chastotali birlamchi signalning spektridagi eng yuqori chastotasi Ω_max bo‘lsa va qo‘yidagi shart bajarilsa Ω_max << ω₀ u xolda past chastotali birlamchi signalni yuqori chastotali garmonik tashuvchi tebranishga yuklatib, ya'ni tashuvchini modulyasiya qilib uni uzoq masofaga uzatish mumkin.
Ta'rif: Modulyasiya deb yuqori chastotali garmonik tashuvchi tebranishning biror bir parametirini (amplitudasini, chastotasini, yoki fazasini) past chastotali birlamchi signalning o‘zgarirish qonuniga mos ravishda o‘zgarishiga aytiladi.
Sinusoidal signal amplituda, chastota va faza kabi parametrlar bilan tavsiflanganligi sababli uzluksiz modulyatsiyaning uchta asosiy turi mavjud:
1. Amplituda modulyatsiyasi (AM).
2. Chastotani modulyatsiyasi (ChM).
3. Faza modulyatsiyasi (FM).
Impulsli modulyatsiyada xabar tashuvchisi sifatida impul'slar ketma-ketligi ishlatilib u bir qator parametrlar bilan tavsiflanadir: amplituda, davomiyligi, vaqt o‘qidagi pozitsiyasi, impulslar soni va boshqalar.
Modulyatsiyaning afzalliklari (modulyasiyalanmagan signal bilan taqqoslaganda):
1. Bitta aloqa liniyasida kanallarni ko'paytirish imkoniyati.
2. Shovqinga bardoshli modulyatsiya usullaridan foydalanganda uzatilayotgan ma'lumotlarning ishonchliligini oshirish.
3. Radiokanal orqali uzatishda signal nurlanishi samaradorligini oshirilishi.
4. Aloqa kanallari samaradorligini oshirilishi va xabarlarni uzatish narxini arzonlashishi.