Tizim va signallarni qayta ishlash O’quv uslubiy majmua

3.2. Chekli impuls xususiyatli raqamli filtr qurish 
Filtr koeffitsiyentlarini hisoblash uchun bir nechta parametrlarni aniqlash 
kerak: o‘tkazish oralig‘i (buzilmasdan filtrdan o‘tadigan chastotalar), o‘tish 
diapazonining kengligi (kechiktirilgan va o‘tgan chastotalarni ajratuvchi diapazon), 
o‘tish diapazonidagi so‘nish tezligi (amplituda-chastota xususiyatiga moyilligi). 
Raqamli filtrlarning barcha parametrlarini aniqlash uchun tenglamalarni yechish 
kerak, shuning uchun filtr koeffitsiyentlariga hisoblab chiqilgan maxsus dastur 
paketlari ishlab chiqilgan. 
Raqamli filtrlarning ishlash sifatini baholash – bu tegishli kesimning aniq 
chastotalar uchun amplituda-chastotali xususiyatining (AChX) moyilligi 
hisoblanadi. Filtr kaskadlari qancha ko‘p bo‘lsa, AChX ning pasayishi tezroq 
bo‘ladi. Kaskadlar sonining ko‘payishi bilan impuls xususiyati qiymatlari mutanosib 
ravishda ko‘payadi, ammo bu raqam doimiy, cheklangan bo‘lib qoladi. Shuning 
uchun bu turdagi filtr chekli impuls xususiyatli (FIR -
finite impulse response) filtrlar 
deb ataladi [10, 11]. Ular musiqa, video ma’lumotlarini qayta ishlashda keng 
qo‘llaniladi, ularning faza-chastotali xususiyatlari qat’iy ravishda chiziqli 
hisoblanadi. 
Cheksiz impuls xususiyatli (IIR - infinite impulse response) filtrlari oddiyroq 
filtrlarga asoslangan to‘g‘ri va teskari aloqali kaskadga ega bo‘lgan yanada 
murakkab qurilmadir. 

---

47 
Shuningdek, filtr apparati tomonidan amalga oshiriladigan asosiy hisoblash 
funksiyasi – bu yig‘ish asosida ko‘paytirish operatsiyalari (MAC - Multiply–
Accumulate operatsiyalari) ketma-ketligidan tashkil topadi. 
Raqamli filtrlarning afzalliklari shundaki, ular dasturlashtiriladigan 
qurilmalar bo‘lib, ularning asosiy xususiyatlari (uzilish chastotasi, so‘nish tezligi, 
amplituda-chastotali xususiyati) kerakli miqdordagi koeffitsiyentlarni kiritish orqali 
dasturiy ravishda o‘zgartirilishi mumkin. 
Raqamli filtrlarda bir nechta asosiy xatolik manbalari mavjud [4, 6]. 
1. Signallarni kvantlash. ARO‘ kvantlash xatolikni keltirib chiqaradi. 
2. Koeffitsiyentlarni kvantlash (odatda koeffitsiyentlar 16 yoki 32 razryadli 
ega bo‘ladi). 
3. Filtrning cheklangan razryadi tufayli ko‘paytirish amalini bajarishda 
yaxlitlash. 
4. Ko‘paytirish amallari mavjudligi sababli hisoblash paytida razryad 
katakchasining to‘lib qolishi. 
5. Filtr yoki protsessorning so‘z uzunligining cheklangan razryadi.