Tizim va signallarni qayta ishlash O’quv uslubiy majmua

1.3. Signallarni vaqt bo‘yicha diskretlash va amplituda bo‘yicha 
kvantlash 
Analog signallar vaqt va amplituda bo‘yicha uzluksiz ko‘rinishda bo‘ladi. 
Raqamli signal 
(𝑺𝒅(𝒕))
vaqtning 
(𝑡)
diskret nuqtalarida mavjud bo‘lib, har bir nuqta 
ikkilik koddagi qiymatga ega. 
Vaqt bo‘yicha diskretlash – 
bu signal amplitudasining oniy qiymatlarini 
muntazam oraliqlarda qayd qilish (o‘lchash) jarayonidir [12]. Boshqacha qilib 
aytganda, bu doimiy o‘zgaruvchan ma’lumotlardan oniy qiymatlarni tanlashdir. 
Analogli uzluksiz signaldan diskret signal ko‘rinishiga o‘tkazish vaqt bo‘yicha 
diskretlash asosida amalga oshiriladi (1.4-rasm). 
chastota
Amplituda
f
1
f
2
Signal yig‘indisi
f
1 
, f
1

---

26 
1.4-rasm. Vaqt bo‘yicha diskretlash 
Yuqoridagi tasvirdan ko‘rinib turibtiki, kiruvchi uzluksiz signal 
𝑆_𝐷 (𝑡)
 
qiymatlar ketma-ketligini 
{𝑆_𝑘 }
ifodalaydi. Interval 
∆𝑡
diskretlash qadami deb 
ataladi, 
𝑓𝑑 = 1/∆𝑡
– bu esa diskretlash chastotasi deb ataladi. Diskretlash 
chastotasi signallarga samarali ishlov berish uchun signalni to‘g‘ri ifodalashga 
bog‘liq bo‘lgan muhim parametr hisoblanadi. 
Daraja bo‘yicha kvantlash – bu o‘zgarmas (oniy) signal qiymatlarini N 
razryadli ikkilik kodga o‘girishdir. Kompyuter tizimlarida N razryad qiymati 6-12 
ikkilik raqamlar oralig‘ida tanlanadi (1.5-rasm). 
1.5-rasm. Daraja bo‘yicha kvantlash 
 
Qiymat teoremasi. 
Agar barcha ishlov berish jarayoni joriy signal 
qiymatlarining vaqt birliklari asosida amalga oshiriladigan bo‘lsa, bunday ishlov 
berish 
vaqt sohasi bo‘yicha ishlov berish
deyiladi. 
∆
t 
t 
0 
0 
t 
S
D
(t) 
S
0
 
S
1
 
S
2
 
S
3
 
S
4
 
S
5
 
S
6
 
S
7
 
S
8
 
S
9
 
S
10
 
7kGs

---

27 
1.6-rasm. Signalni diskretlash qadamini tanlash 
Shunisi aniqki, axborot yo‘qotilishining oldini olish uchun namuna olish 
qadami yetarli darajada kichik bo‘lishi kerak. Boshqa tomondan esa, juda tez-tez 
qiymatlarni olish axborot va apparat uskunalarning murakkablashishga olib keladi 
(1.6-rasm). 
Kotelnikov teoremasiga ko‘ra uzluksiz analog signalni uzatish talab qilinsa 
signalning barcha qismini uzatish shart emas, balki ma’lum vaqt oralig‘idagi 
tasodifiy qiymatlarini uzatish kifoyadir. Qabul qiluvchi qism mana shu oniy qismlar 
bo‘yicha birlamchi analog signalni qayta tiklab oladi.