Tishlarga ishlov berish Reja: 1-So’zboshi 2-Metallarga ishlov berish stanoklari

Randalash stanogi— mashinasozlikda — tekis yuzalarni ishlashga mo’ljallangan metall kesish stanogi. Bajaradigan ishi va tuzilishiga qarab, bo’ylama, ko’ndalang va o’yish stanoklari (keskichi vertikal harakatlanadigan) ga bo’linadi. Ish prosessi asosiy — kesish (randalash) va salt yurish vaqtidagi ilgarilama-qaytma harakatdan iborat.

Ko’ndalang randalash stanogi buyumlarning kichik va o’rtacha o’lchamli gorizontal, vertikal va qiya yuzalarini randalash uchun ishlatiladi. Buylama randalash stanogi buyumlarning to’g’ri chiziqli ensiz va uzun yuzalarini randalash uchun ishlatila­di. Bo’ylama randalash stanogida, asosan, stolga mahkamlangan zagotovka stanina yo’naltiruvchilari bo’ylab suriladi. Stoykalarning vertikal yo’naltiruvchilariga traversa mahkamlangan. Unga esa ikki keschik tutqichli support o’rnatilgan. Ishlov beriladigan buyumning gabarit o’lchamlariga qarab, traversani stoykada surish va tegishli vaziyatga mahkamlab qo’yish mumkin. Randalash vaqtida vertikal supportlar bilan yon support davriy ravishda surilib turadi. Randalash stanogi stanok staninalari, plitalar, podshipnik korpuslarning tagliklari va boshqalarga ishlov berish uchun ishlatiladi; 2) yog’och ishlashda — aylanuvchi keskichli mashina. Yog’och buyumlar sirtini silliqlash (asosan, arra izini yo’qotish), buyumni aniq o’lchamga keltirish, shakldor profil hosil qilish (masalan, plintuslar) va boshqa maqsadlarda ishlatiladi. Bir, ikki va to’rt tomonlama randalaydigan xillari bor. To’rt tomonlama randalash stanogi yarim avtomat hisoblanadi. Unda 4 ta va undan ko’p keskichli val, qo’zg’almas silliqlash keskichi va yog’ochni surib turadigan mexanizm bor.

Tokarlik stanogi —ko’ndalang kesim doiraviy bo’lgan buyumlarga qirindi olish yo’li bilan (yo’nib) ishlov beradigan metall kesish stanogi. Vazifasiga qarab universal va mahsus tokarlik stanogiga, ishlov beriladigan materialiga qarab metall, yog’och va boshqa materiallar ishlaydigan tokarlik stanogiga, ishlab chiqarish xarakteriga va ish unumdorligiga sarab markaziy, revol­ver, bir va ko’p shpindelli, ko’p keskichli, ka­rusel, avtomatlar, yarim avtomat va boshqa tokarlik stanogiga bo’linadi.

Mahsus tokarlik stanogi ma’lum detallar, masalan, silliq va pog’onali vallar, prokat valiklar, turli trubalar va b. buyumlarga ishlov beradi. Universal tokarlik stanogi tokarlik ishlaridan tashqari turli xil operasichlarni bajaradi. Uni­versal stanoklardan eng ko’p tarqalgani tokarlik-vint qirqish stanoklaridir.

T okarlik stanogi asosan, stanina 1, oldingi babka 4, ketingi babka 6 dan iborat. Stanina — stanokning asosiy qismi bo’lib, oldingi 2 va ketingi tumbalarga o’rnatiladi. Staninaga stanokning barcha uzellari joylashtiriladi. Stanina bir vaqtning o’zida support 7 ning bo’ylama salazkalarini va ketingi babkani stanok o’qi bo’ylab yo’naltirish uchun xizmat qiladi. Oldingi babka staninaga qo’zg’almaydigan qilib mahkamlangan, unga stanokning muhim qismi — shpindelli uzel montaj qilingan. Oldingi babkada shpindelning turli tezliklar beryalian yuritma (tezliklar qutisi) bor. Shpindel ichi hovol val bo’lib oldingi uchiga patron yoki planshayba o’rnatiladi. Oldingi babka korpusida revers mexanizmi bor, revers mexapizmi esa rezba qirqishda supportning surishlar yo’nalishiki o’zgartirish uchun xizmat qiladi. Ketingi babka staninaning o’ng tomoniga o’rnatiladi; markazlar orasiga siqib qo’yilgan zagotovkani tutib turish. asboblar (parma, zenker, razvertka va boshqani mahkamlash uchun xizmat qiladi va asboblarning surilishini ta’minlaydi.

Support 7 ko’ndalang va bo’ylama salazkalardan iborat bo’lib, staninaning yo’naltiruvchilari bo’ylab harakatlanadi. Salazkalar ustiga keskich tutqich o’rnatilgan, keskichni ko’ndalang va bo’ylama yo’nalishda hamda shpindel o’qiga nisbatan istalgancha burchak ostida dastaki va mexanik siljishiga imkon beradi.

Fartuk 5 support karetkasiga mahkamlangan. Unda supportni surish mexanizmlari joylashgan. Surish vali 9 dan bo’ylama va ko’ndalang yo’nalishda, surish vinti 10 dan esa rezba qirqishda foydalaniladi. Surish qutisi 11 supportni bo’ylama va ko’ndalang surilish kattaligini o’zgartiradi, shuningdek surish vali yoki surish vintlariga kerakli harakat uzatadi. Tokarlik-vint qirqish stanoklarida tokarlik, yo’nib kengaytirish, parmalash, rezba qirqish va boshqa ishlardan tashqari, moslamalar yordamida silliqlash, frezalash va boshqa ishlarni bajarish mumkin.
Ma’lumki, kesib ishlash yo’li bilan metalldan zarur shaklli va o’lchamli buyumlar tayyorlashda zagotovkadagi ortiqcha metall qismi yo’nib tashlanadi. Bir qism metallning qirindi tarzida chikib ketishi bu usulning kamchiligidir. Masalan, texnologiya metodlari ilg’or bo’lgan avtotraktor sanoatida ham zagotovka og’irligining qarib 25 prosenti qirindi tarzida isrof bo’ladi. Mamlakatimizda yiliga bir nucha tonna qora metall qirindiga ketadi. Ammo, shunga qaramay, mashinasozlikda asosiy o’rinni mexanik ishlash ishg’ol qiladi va unga detal teyyorlashga ketadigan vaqtning 40 — 50 prosenti sarf bo’ladi.

Buning sababi shuki, metall kesish stanoklarida ishlangan detallarning shakli, o’lchamlari boshqa usullarda ishlangan detallarnikiga qaraganda aniq., yuzalari esa tekis va toza chiqadi. Shuning uchun ham bu usul tobora takomillashtirilmoqda va rivojlantirilmoqda

. Yo’niladigan buyumning katta-kichikligiga qarab, tegishli gabaritdagi stanoklar ishlatiladi, soat detallari, masalan, qo’l soati balansining o’qi ishlanadigan kichik tokarlik stanogi keltirilgan, uning gabariti (o’lchamlari), taxminan 120x200 mm bo’lib, u stol ustiga o’rnatiladi. Ayniqsa yirik buyumlar ii:lashda ancha baquvvat stanoklardan foydalaniladi. Kramatorsk zavodida chiqariladigan tokarlik-vint qirqar stanogi ana shunday stanoklar jumlasidandir.

Bu stanokda diametri 3,2 m va uzunligi 16 m gacha bo’lgan buyumlar ishlanadi; stanokning og’irligi 170 t Novosibirsk og’ir stanoklar zavodida tayyorlangan bo’ylama-randalash stanogi keltirilgan, bu stanokda uzunligi 8 m, eni 3 m va balandligi 2,5 m gacha bo’lgan zagotovkalar ishlanadi. Turbinalarning va og’irligi 170 t gacha bo’lgan boshqa mashinalarning detallari Kolomensk zavodida ishlab chiqariladigan qudratli karusel stanoklarida ishlanadi.

B u stanok planshaybasiga (aylanuvchi doiraviy stoliga) o’nta „Moskvich" mashinasini joylashtirish mumkin. Stanokning balandligi 12 m, og’irligi 500 t dan ortiq bo’lib, 260 mg ga yaqin maydonni egallaydi. Stanoksozlik sanoatimiz hozir yiliga 180 mingdan ortiqroq tur metall qirquvchi stanoklar ishlab chiqarmoqda va korxonalarimizni zarur stanoklar bilan ta’minlamoqda.

Qudratli karusel stanogi.

Ishlab chiqarish korxonasi uchun zarur tipdagi stanoklar shu korxonaning xarakteriga, ya’ni mahsulotning ko’plab, se-riyalab, yakka (individual) ishlab chiqarilishiga yoki uning remont qilish korxonasi ekanligiga borliq. Ravshanki, ko’plab ishlab chiqarishda har kuni bir operasiyaning o’zi takrorlanadigan korxonaga uncha mur.akkab bo’lmagan stanok kerak, bunda prosesslarni avtomatlashtirish va stanoklarni b'itta avtomatik liniya qilib birlashtirish uchun qulay sharoit tug’iladi.

Yakka-yakka buyumlar ishlab chiqaruvchi korxonalarda yoki remont ustaxonalarida sharoit butunlay boshqacha bo’ladi. Bu erda turli xil detallarning zagotovkalarini ishlashga, turli operasiyalarni bajarishga imkon beruvchi metall kesuvchi stanoklar kerak bo’ladi. Bunday stanoklar universal yoki umumiy ishlar uchun mo’ljallangan stanoklar deyiladi. Bu stanoklarning tuzilishi, zaruriyatga ko’ra, stanokning ish organlariga turli tezliklar beruvchi mexanizmlar bilan bog’liq bo’ladi.