Tinish belgilari

---

Tinish belgilari
Tinish belgilari
- muayyan 
tilda
 yozma 
nutqni
toʻgʻri, ifodali, 
mantiqli
bayon qilishda, uni
ixchamlashda, yozma nutq qismlari (
ran boʻlaklari
)ning oʻzaro mantiqiygrammatik
munosabatlarini koʻrsatish uchun xizmat qiladigan muhim grafik vositalar. Tinish belgilari
markaziy, asosiy belgilar tizimiga (
harflar
 va Tinish belgilari) mansub boʻlib, u qoʻshimcha,
yordamchi belgilar tizimidan (
raqamlar
, turli 
fanlarga
 oid 
ilmiy
belgilar, 
bosmaxona
belgilari)
maʼlum jihatlari bilan farq qiladi. Tinish belgilari ning 
yozuvda
qoʻllanishi oʻziga xos tizimga
ega. Bu tizim — Tinish belgilari miqdori, qoʻyilish tartibi va qoʻllanish prinsiplari yigʻindisi —
punktuatsiyani
 vujudga keltiradi. Bular yozuvning boshqa vositalari (harflar, raqamlar, 
diakritik
belgilar
) xamda til birliklari (
soʻzlar
, 
morfemalar
) bilan koʻrsatish mumkin boʻlmagan turlicha
fikriy munosabatlar va psixologik holatlarni ifodalashda ham muhim ahamiyatga ega boʻlib,
yozma nutqning tushunilishini osonlashtiradi. Tinish belgilari ning asosiy vazifasi nutqning
mazmuniy boʻlinishini koʻrsatish, shuningdek, uning 
sintaktik
tuzilishi va 
intonatsion
jihatini
aniqlashga yordam berishdir.
Hozirgi 
oʻzbek yozuvida
 Tinish belgilari soni 10 ta: 
nuqta
, 
soʻroq belgisi
 
undov belgisi
, 
vergul
,
qavs
, 
tire
, 
koʻp nuqta
, 
nuqtali vergul
, 
qoʻshtirnoq
. Ularning aksariyati 
19-asr
2yarmida ayrim
gaz. va toshbosma kitoblarning nashr etilishi bilan paydo boʻlgan.
Tinish belgilari oʻz vazifasiga koʻra, 2 ga boʻlinadi: a) chegaralovchi Tinish belgilari — muayyan
sintaktik tuzilmaning yoki umuman 
gapning
chegarasini bildirish, bironbir gap boʻlagini
intonatsionmazmuniy jihatdan ajratib koʻrsatish, nutq qaratilgan 
shaxs
yoki 
predmet
 
nomi
qamrab olingan, shuningdek, yozuvchi (soʻzlovchi)ning subʼyektiv munosabati ifodalangan
sintaktik tuzilma chegarasini koʻrsatish uchun xizmat qiluvchi T.6.: qavs, qoʻshtirnoq, yagona
qoʻshaloq belgi sifatida qoʻllanuvchi vergul, ayni shu vazifadagi tire; b) ajratuvchi Tinish
belgilari — mustaqil gaplarni, ularning qismlari (bosh va 
ergash gaplar
, bogʻlangan va
bogʻlovchisiz
 
qoʻshma gaplarning
predikativ
 qismlari)ni, gapning 
uyushgan boʻlaklarini
,

---

birgalik 
ergashishli
qoʻshma gagsharni, gapning ifoda maqsadiga koʻra turlarini, nutqning
boʻlinganligini koʻrsatuvchi T.6.: nuqta, soʻroq va undov belgilari, vergul, nuqtali vergul, 
ikki
nuqta
, tire, koʻp nuqta. Baʼzi Tinish belgilari ham chegaralash, ham ajratish vazifalarini
namoyon eta oladi. Tinish belgilari tuzilish jiqatdan ham 2 ga boʻlinadi: a) bir elementli Tinish
belgilari — vergul, tire, nuqta; b) koʻp elementli Tinish belgilari Bu guruh, oʻz navbatida, 2
elementli (surok, va undov belgilari, ikki nuqta, nuqtali vergul, qavs), 3 elementli (koʻp nuqta)
va 4 elementli (qoʻshtirnoq) Tinish belgilari ga ajraladi. Qoʻllanish oʻrniga koʻra, Tinish belgilari
3 guruhga boʻlinadi: gap oxirida qoʻllanadigan Tinish belgilari (nuqta, soʻroq va undov
belgilari), gap oʻrtasida qoʻlanadigan Tinish belgilari (vergul) va aralash, yaʼni gapning turli
oʻrinlarida qoʻllaniladigan Tinish belgilari (tire, ikki nuqta, qoʻshtirnoq, qavs, kup nuqta).
Tinish belgilari ning qoʻllanish usuli va tartibi punktuatsiyaning mantiqiygrammatik, 
uslubiy
va
differensiatsiya
(farqlash) prinsiplari asosida belgilanadi.
[1]
Abdurahmonov Gʻ., Punktuatsiya oʻqitish metodikasi, T., 1968; Nazarov K., Oʻzbek tili
punktuatsiyasi, T., 1976.
1. 
Abduvahob Madvaliyev, Neʼmat Mahkamov. 
O`zME
, 2000-2005
Ko‘proq o‘rganish
Ushbu maqolada 
Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi
 (2000-2005)
maʼlumotlaridan foydalanilgan.
Ushbu maqola 
chaladir
. Siz uni 
boyitib, (https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Tinish_b
elgilari&action=edit)
 
Vikipediyaga
 yordam berishingiz mumkin.
 
Bu andozani 
aniqrogʻiga
almashtirish kerak.
Adabiyot
Manbalar