Tilshunoslikka kirish

2.Fanning mohiyati va uning turlari haqida.

 Bizni qurshab turgan tabiat va jamiyat 

haqidagi  ilmiy  bilimlarimiz  tizimi  fanni  tashkil  qiladi.  Demak,  ilmiy  bilim  va  fan 

tushunchalari o‘zaro dialektik bogliqdir. Fan ilmiy bilimga asoslanadi. Ilmiy bilim fan uchun 

asos bo‘lib xizmat qiladi. 

Fan  ijtimoiy  ong  shakllaridan  biri  bo‘lib,  uning  o‘rganadigan  prеdmеti  har  xil.  Shu 

asosda fanni tabiat, jamiyat, tafakkur, ko‘pdan-ko‘p turli hodisalarni o‘rganadigan fanlarga 

bo‘lish, ajratish mumkin. Fan o‘rganayotgan hodisa haqidagi bilimlar silsilasini ma’lum bir 

tartibga  solish  bilan  ham  maxsus  shug‘ullanadi.  Ana  shularga  suyanib,  fanga  “Fan  tabiat, 

jamiyat, tafakkur va boshqa hodisalar haqidagi bilimlar tizimidir”, dеb ta’rif bеrish mumkin. 

«Fan» atamasi, umuman, ilmiy bilimlar tizimi (umuman fan) ma’nosida qollanilishi bilan 

birga, xususiy bilimlar tizimi (xususiy fan) ma’nosida ham qo‘llaniladi. Har qanday xususiy 

fan umumiy fanga  qo‘yilgan talablarga javob beradi. Ayni paytda, har bir xususiy fanning 

rivojlanishi  insoniyat  umumiy  ilmiy  tafakkurining  kamolotiga  munosib  hissa  bolib 

qo‘shiladi. 

Fan  bir  qancha  xususiy  fanlarni  o‘z  ichiga  olgan  sistemadir.  Shunday  ekan, u  umumiy 

ma’noda  bir  qancha  fanlarning  o‘zaro  uzviy  munosabatidan  tashkil  topgan  butunlikdan 

iborat. 

Ko‘rinadiki, fan ham sistema sifatida ichki iyerarxik (pogonali) bolinish xususiyatiga ega. 

Fan ana shunday ichki iyerarxik tuzilish tabiati asosida turlicha tasnif qilinadi. 

Fanlarni  ilk  bor  tasnif  qilgan  Forobiy  ularning  genetik  belgisiga  asoslangan  bo‘lsa, 

keyinchalik  fanlar  tasnifi  uchun  iyerarxik  belgi,  ya’ni  «jinsdan  turga»  tamoyili  asos  qilib 

olindi. 

Bunga ko‘ra, fan eng avvalo uch turga: 1) aniq fanlar (matematika); 2) tabiiy fanlar; 3) 

ijtimoiy-gumanitar  fanlarga  bo‘linadi.  Bu  uch  guruhga  mansub  fanlarning  har  qaysisi  o‘z 

ichida yana kichik guruhlarga, bu kichik guruhlar keyingi navbatda yana kichikroq guruhga 

- to fan turiga parchalanish tugaguncha davom etaveradi.