Tilshunoslikka kirish

2. Affiksal morfema: (qo’shimcha morfema) mustaqil leksik (lug’aviy) ma’no ifodalay olmaydigan, so’zning leksik yoki grammatik ma’nolari shakllanishida xizmat qiladigan morfemadir. Affiksal morfema so’z tarkibida hamma vaqt ham ishtirok etavermaydi. Affiksal morfemalar (qo’shimchalar) vazifasiga ko’ra 3 xil bo’ladi:

1. So’z yasovchi affikslar yangi so’z hosil qiladi, so’zning leksik (lug’aviy) ma’nosi shakllanishida ishtirok etadi. Ot, sifat, fe’l, ravish yasovchi barcha affikslar so’z yasovchi hisoblanadi: gulla

2. So’z shaklini hosil qiluvchi (forma yasovchi) affikslar so’z ma’nosiga ta’sir etib, uni bir oz o’zgartiradigan, ammo yangi so’z hosil qilmaydigan qo’shimchalardir. Sonlardagi -ta, -tacha, otlardagi kichraytish-erkalash qo’shimchalari (-cha, -jon, -xon, -loq...); qarashlilikni bildiruvchi qo’shimcha (-niki); -dek, -day qo’shimchalari, ko’plik qo’shimchasi (-lar), fe’l nisbatlari, fe’l mayllari qo’shimchalari, sifat darajalari qo’shimchalari shakl yasovchi hisoblanadi.

3. So’z o’zgartiruvchi qo’shimchalar so’zning ma’nosiga umuman ta’sir etmaydi. So’z o’zgartiruvchi qo’shimchalar sintaktik munosabat (so’zlarni o’zaro biriktirish) uchun xizmat qiladi.So’z o’zgartiruvchi qo’shimchalarga kelishik, egalik, shaxs-son qo’shimchalari kiradi.

Ba’zi adabiyotlarda qo’shimchalarning vazifasiga ko’ra turlari ikki xil deb ko’rsatiladi. Bunda so’z o’zgartiruvchi qo’shimchalar shakl yasovchi qo’shimchalar guruhida beriladi.

Qo’shimchalar tuzilishiga ko’ra sodda va murakkab (qo’shma) bo’ladi.

1. Sodda affikslar: -chi,-la,-lik,-lar...

2. Murakkab (qo’shma) affikslar:-chilik,-garchilik,-lan,-lash, larcha: yo’qchilik, yog’ingarchilik, otlan, salomlash, o’rtoqlarcha.

Quloqchin, yuksal, yuksak, qattiq, kunda,chindan so’zlari ma’noli qismlarga ajralmaydi.

Demak, o’zak va qo’shimchalar so’zning ma’noli qismlari hisoblanadi.