Tilshunoslikka kirish

Ingliz tilida murakkab gaplar

”John smokes cigars” (John sigareta chekadi ) yoki “Maria works in a bank” (Mariya bankda ishlaydi ) kabi gaplar oddiy gaplar hisoblanadi. Chunki ular bir qismdan iborat. Shunga qaramasdan biz yana bu tilda ”complex sentences” murakkab gaplar- bir qismdan ko`p bo`lgan gaplarni ham uchratamiz. Masalan bu bo`g`lanishga e`tibor bering:

Mary knows John smokes - Mary Johnning chekishini biladi. Agar biz bu gapning ega va kesimlariga e`tibor bersak ular ikkita ekani, ”knows” (biladi) alohida “smokes” (chekadi) alohida kesim ekanini bilib olishimiz mumkin. ”Smokes” fe`li Johnga tegishliligi va “knows” kesimi “John” ekani ifodalayotgani ma`lumdir. Ammo bu yerda “smokes” gapi to`ldiruvchi gapdir. Chunki u “knows” gapini aniqlashtirish, to`ldirish uchun xizmat qilyapti. ”Knows” gapi esa, albatta, o`z o`rnida bosh gapdir. Ikkala gap birgalikda murakkab gapni tashkil etadi. Chunki u 2 ta mustaqil tarkibiy qismdan iborat.

Masalan - The president may secretty fear Congress will ultimatelu reject his proposal (Prezident kongress uning taklifini rad etishidan yashirincha qo’rqardi) gapini tahlil qilsmiz. Bu misolda ham yana bir bor ko’rishimiz mumkinki, bu gap ikki qismdan tashkil topgan – birinchi qism “fear” (qo’rqmoq) kesimini o’z ichiga olsa, 2-qismning kesimi reject (rad etmoqdir). Asosiy qism ega “The president” (prezident), yordamchi fe’l - may (mumkin), aniqlovchi - secretty (sirli ravishda, yashirincha) va fe’l-kesim “fear”dan iborat bo’lsa, qo’shimcha qism ega - Congress, yordamchi fe’l - will, fe’l –kesim reject (rad etmoq), to’ldiruvchi - his proposal va aniqlovchi - ultimatelu (oqibatida) dan tashkil topgan. ²⁵