Tilshunoslikka kirish fanining predmeti

      
     Til  kishilarning eng muhim aloqa vositasidir. Til fikrni moddiylashtiradi-
gan,  reallashtiradigan,  kishilarning  fikr  almashishini  ta’minlab  beradigan 
quroldir. Tilsiz insoniyat bölmaydi. Til kishilarning bir-birlarini tushunishlari-
ga, yashash uchun vositalar topib birlashishlariga, ishlab chiqarishni tashkil 
qilishlariga yordam beradi. 
     Til  jamiyat  tomonidan  yaratilgan  bölib,  uning  taqdiri  jamiyat  taqdiri 
bilan  chambarchas  bog’liqdir.  Til  faqat  kishilarga  hos  bölib  ular  uchun 
xizmat qiladi.  
Insonni  hayvondan  farqlab  turuvchi  narsa  bu  tildir.  Shuning  uchun  ham 
hazrat Alisher Navoiy bunday deganlar:  
“Insonni söz ayladi judo hayvondin, 
 Bilkim, guhari sharifroq yöq ondin”. 
Tilda kishilar, jamiyat taraqiyotiga xos bölgan barcha özgarishlar aks etadi.  
Har  bir millatning dunyoda borligini körsatadigan asosiy belgisi ham tildir. 
Agar  millat  öz  milliy  tilini  yöqotsa,  uning  ruxi  ham  yöqoladi.  Shuning 
uchun ham Abdulla Oripov shunday yozgan: 
“Ona tilim sen borsan shaksiz,  
 Bulbul kuyin sherga solaman. 
 Sen yöqolgan kuning shubhasiz,  
 Men ham töti bölib qolaman”. 
Til  material  hodisadir.  U  konkret  tovush,  sÖz, qoidalardan tashkil topgan. 
Shuning uchun ham til fonetik, leksik,grammatik qonuniyatlar asosida tash-
kil topgan material hodisadir. 

---

 
19 
Har bir til tuzilishiga köra tovushlar tizimi, söz boyligi, grammatik va stil-
istik  hodisa hamda qoidalar majmuidan iboratdir. Murakkab hodisa b ölgan 
til  tuzilishiga  köra  fonetik,  leksik,  grammatik qatlamlarga bölinadi. Har bir 
qatlam özining tadqiqot birligiga ega.  
Fonetika  bölimi  tovush-fonema,  leksika  bölimi  söz,  morfologiya  bölimi 
morfema, sintaksis bölimi gap bilan shug’ullanadi. 
 
Til jamiyatda quyidagi funksiyalarni bajaradi: 
1. Kommunikativ funksiya; (muomala, aloqa qilish), 
2. Ekspressiv funksiya; (ta’sir qilish), 
3. Akkumulyativ funksiya. (axborotni töplash, yig’ish,    
 
 
jamlash). 
Til  jamiyat  uchun  xizmat  qilganligi,  tuzilishi  jihatdan  murakkab  hodisa 
bölganligi uchun ham turli fanlarning tadqiqot ob’yekti hisoblanadi. Har bir 
fan vakili tilni öz nuqtai nazaridan tadqiq qiladi. Shuning uchun ham turli 
fan vakillari tilga turlicha ta’rif berganlar. 
Ulardan ayrimlarini keltiramiz: 
- Til insonning sözlash, gapirish qobiliyatidir. (psixolog). 
- Til fikr ifodalash va özaro aloqa quroli bölib xizmat qiladigan tovushlar, 
sözlar va grammatik vositalar tizimidir. (psixolingvist). 
- Til nutqning öziga xos hususiyatlari va ifoda vositalari bilan ajralib tu-
radigan  bir turi, stil, uslub.
Mas
 Badiiy adabiyot tili. Sözlashuv tili. Gazeta 
tili. Bola tili. Navoiy tili. (adabiyot shunos). 
-  Til  fikr  ifodalashda,  özaro  aloqa  jarayonida  yuzaga  keladigan  ibora, 
gap, söz, nutq. (tilshunos). 
-  Til  ijtimoiy  hodisa.  Inson  jamiyati  mavjudki,  til  ham  mavjuddir.  U  ja-
miyatning  tug’ilishi  va  rivoji  bilan  tugiladi  va  rivojlanadi.  Jamiyat  ölishi 
bilan  til ham öladi. Jamiyatdan tashqarida til yöqdir. (filosof). 
- Til dil kaliti, bilimlar kaliti, haqiqat quroli. 
- Til inson ruhining nafasidir. (Y.Grimm). 
-  Til  ötganlarni,  yashayotganlarni  va  yashaydiganlarni  bir  -  biri  bilan  
bog’laydigan eng hayotiy va eng mustahkam vositadir. (K.D.Ushinskiy). 
-  Til  xalq  tarixidir.  Til  -  rivojlanishga  va  madaniyatga  yöldir. 
(A.I.Kuprin). 

---

 
20 
-  Til  muomala  jarayonida    har  qanday  fikrni  ifodalay  oladigan  quroldir. 
(L.USPENSKIY). 
-  Axborot  nazariyasiga  muvofiq  til  muomala  tizimining  kodidir.  (Injener 
psiholog). 
-  Til  söz  va  grammatik  qoidalar,  qoida-tushunchani ifodalaydigan ramziy 
ishoradir. (V.F.Humboldt). 
- Til öziga hos strukturaga ega bölgan sistemadir. (F.de Sossyur). 
- Til ma’no bilan bog’langan va akustik-artikulatsion birikmalar va ularn-
ing  psixik  obrazlaridan  tarixiy  yösinda  tashkil  topgan  ijtimoiy  aloqa 
vositasidir.