Tilshunoslikka kirish fanining predmeti

T r a n s f o r m a t s i o n  metod. 
Ushbu metod  tilshunoslikdagi strukturalizm oqimi vakillari (I.A.Boduyen de Ku rtene, 
F. de Sosyur, N.S.Trubetskoy) tomonidan qo’llanilgan. 
Transformatsiya  deganda  tahlil  qilinayotgan  til  birligini  boshqasi  bilan almasht irish 
tushuniladi.  Ikkinchi  birlik  birinchi  birlikka  shaklan  emas,  mazmunan  yaqin  b ölishi 
lozim. Masalan:  
Insho talabalar tamonidan yozildi.  Talabalar insho  yozdilar. Ushbu jumlalar shakl 
jihatdan bir-biridan farq qilsa ham, mazmun jihatdan bir-biriga yaqin. 
Transformatsion metod tilshunoslikka quyidagilarni aniqlash imkoniyatini beradi: 
- so’zlarning ma’nolarini va ularning ma’no chegaralarini aniqlash;  
- so’zlarning grammatik formasini aniqlash; 
- so’zlarning so’z yasashning qaysi tipiga tegishli ekanligini aniqlash;  
- gramatik kategoriyalarning chegarasini aniqlash; 
- tarjima nazariyasi va amaliyoti metodikasiga aniqlik kiritish;  
- til o’rgatish va o’rganish nazariyasi va amaliyotiga aniqlik kiritish va boshqalar. 
Amalda transformatsiyaning turli ko’rinishlari mavjud, jumladan: 

---

 
61 
-  aniqlik  darajasini  majhul  daraja  bilan  almashtirish,  masalan:  Talaba  k itob  o’qidi- 
kitob talaba tomonidan o’qildi. 
-  jumlaning  fe’l  strukturasini  ot  bilan  almashtirish,  masalan:  Talabalar tilshunoslik  
masalalari bo’yicha baxslashdilar- talabalarning tilshunoslik masalalari bo’yicha 
baxslashuvi. 
-  tasdiq  gapni  inkor  gap  bilan  almashtirish,  masalan:  Referat  qunt  bilan  yozilgan- 
referat qunt bilan yozilMAgan. 
- darak gapni s öroq gap bilan almashtirish, masalan: Ko’p o’qigan, k o’p biladi- k o’p 
o’qigan ko’p biladimi? 
- qo’shma gapni bir nech sodda gap bilan almashtirish, masalan: Kechalari uxlamay, 
jon kuydirib, doimiy ravishda uqib o’qigan kishigina ilimli bo’ladi - Kechalari ux-
lamay o’qigan kishi ilimli bo’ladi. Jon kuydirgan kishi ilimli bo’ladi. Doimiy rav-
ishda uqib o’qigan kishi ilimli bo’ladi. 
- bir necha sodda gaplarni bir qo’shma gap bilan almashtirish, masalan: Har bir k ishi 
hayotdan  ta’lim  olishi  lozim.  o’qituvchi  unga  o’rgatadi.  Kimki  hayotdan o lmasa 
ta’lim, unga o’rgata olmas hech bir muallim. 
Transformatsion metoddan tilning fonetik, leksik, stilistik sohalarida ham foydala nish 
mumkin.