Tilshunoslikka kirish fanining predmeti

 
 
 
FONETIKA 
  
Fiziologik fonetika        Akustik fonetika        Fonologiya 
 
F i z i o l o g i k   fonrtika tovushning paydo bo’lishidagi fiziologik aso slar, 
nutq  apparati,  aktiv  va  passiv  organlar,  artikulyatsiya,  artikaulyatsiya  bazasi, 
tovushlarni  talaffuz  organlarining  ishtirokiga  ko’ra  klassifikatsiya  qilish  masalalari 
bilan shug’ullanadi.  
 
A  k  u  s t i k  (Akustikos -eshitish) fonetika tovush paydo bo’lishining fizik 
asoslari,  tovushning  fizik  hususiyati,  tovushning  balandligi  (tebranishlar  soni), 
tovushning kuchi (tebranishlar kuchi), davomiyligi (tebranishlar vaqti), tovush te mbri 
(fr.:     tembre-qo’ng’iroq), rezonans (fr.: resonanse-aks-sado) rezonator, ton, oberton, 
formant (lot. formantis -tashkil qiluvchi) kabi masalalar bilan shug’ullanadi. 

---

 
75 
 
F o n o l o g i y a n i n g   asosiy masalalari deganda: fonema nima? tillardagi 
fonemalar soni, fonologik oppozitsiya, fonemalarning ma’no ajratuvchi xusus iyatlari, 
fonemalarning kuchli va kuchsiz pozitsiyalari va boshqalar nazarda tut iladi. 
 
Nutq tovushlari ikki guruhga bo’linadi: 
 
 
a) unlilar, 
 
b) undoshlar. 
 
Unli  tovushlar  hosil  bo’lish  usuliga ko’ra o’pkadan chiqayotgan havoning 
hech  qanday  to’siqqa  uchramasdan  bo’g’iz,  og’iz  yo ki  burun  bo’shlig’ida  modi-
fikatsiya  bo’lishi  bilan  hosil  bo’lish  jihati  bilan  undoshlardan  ajralib  turadi.  Unlilar 
quyidagicha klassifikatsiya qilinadi: 
1. Og’izning ochilishiga ko’ra: keng, o’rta, tor unlilar. 
2. Hosil bo’lish o’rniga ko’ra: old qator, o’rta qator, orqa qator unlilar. 
3. Tilning ko’tarilishiga ko’ra: quyi ko’tarilish, o’rta ko’tarilish, yuqori ko’tarilish unli-
lari. 
4. Lablarning ishtirokiga ko’ra: lablangan, lablanmagan. 
5.Artikulyatsiyaning davomiyligiga ko’ra: cho’ziq, yarim cho’ziq, qis qa unlilar.  
6.  Artikulyatsiyaning  turg’unligi  (bir  holatdan  ikkinchisiga  ) o’tishiga ko’ra: mono f-
tong,  diftong.