Tilshunoslik va mantiq reja: tilshunoslik va mantiq

Komponent tahlil

usuli

Mohiyatan kimiyo fanida moddalarni ularni tashkil etuvchi kimiyoviy unsurlarga ajratish bilan o`xshash bo`lib, tilshunoslikda asosan, deskriptiv va funksional lingvistika ichida shakllangan tahlil usulidir. Bu usul ma`noli lisoniy birliklar (morfema va leksemalar)ning ma`nolarini tarkibiy qismlarga (semalarga) ajratib, bu birliklar ma`lum lisoniy paradigmalarda qaysi tarkibiy qismi (semasi) bilan kirishi va qaysi semasi bilan farqlanishining tahlil va tavsifini beradi. Ma`lum paradigmani tuzuvchi, birlashtiruvchi semalar integral (birlashtiruvchi, umumiy), paradigmalarda har bir birlikni ajratuvchi semalar esa differensial (farqlovchi) sema deyiladi. Chunonchi, 

ota - ona, 

bobo - buvi, 

o`gil - qiz, 

kuyov - kelin..

siralari qarindoshlikni atovchi ma`noli bo`lagi (semasi) asosida birlashib, erkak/ayol jinsiga mansublik semasi bilan farqlanadi. 

Bir lisoniy birlik turli semalari asosida turli-tuman paradigmalardan o`rin egallashi sababli (chunonchi, ona-xola, ona-buvi, ona-qiz, ona-opa v. h. ) bu lisoniy birlikning turli paradigmalardagi differensial semalari uning umumiy lisoniy ma`nosida birlashtiriladi (komponent sintez) va kontekstual tahlil usuli vositasida har bir semaning kuchayish va zaiflashish o`rinlari (relevant va irrelevant pozitsiya va holatlari), minimal, qulay va noqulay kontekstlari (voqelanish sharoitlari) aniqlanadi. 

Bu usul idrokiy-dialektik-idealistik metodologiyaga tayanadi. 


O`zbek tilshunosligida bu tahlil usuli bilan G`anijon Zikrillayev, Sharifa Iskandarova, Malika Narziyeva, Salohiddin G`iyosov, Halima Hojiyeva, Nigora Nishonova, Gulnoz Ne`matova, Feruz Safarov kabilar shug`llanishgan.