Тилшунослик назарияси

«Тилшунослик назарияси» фани талабаларга нима учун керак? 
«Тилшунослик назарияси» фани, даставвал, талабаларни назарий жиҳатдан тайёрлаш 
учун, уларни шу йўналишда пухта, «ҳушёр» қилиш учун зарур. Назарий масалалар билан 
мукаммал қуролланган талабаларгина (фақат талабалар эмас) том маънодаги филолог - 
тилшунос сифатида шаклланади. Шунингдек, улар тил ҳодисалари таҳлилидан илмий 
хулосалар, ғоялар чиқара олади, ҳодисалар моҳиятига алоҳида эътибор беради, назария 
билан амалиётни диалектик муносабатда олади. Тил ва нутқ бирликларини чуқур ўрганиш 
жараёнида диалектик фалсафанинг шакл ва мазмун, умумийлик ва хусусийлик, моҳият ва 
ҳодиса, сабаб ва оқибат, имконият ва воқелик каби категориялари нуқтаи назаридан, шуларга 
асосланган ҳолда фикр юритади, кузатишлар олиб боради.
«Тилшунослик назарияси» фани талабаларнинг умумлингвис-тик тайёргарлигини, билим 
даражасини кенгайтиради ва чуқурлаштиради, янги назария ва фактик материаллар билан 
таништиради, мустақил, ижодий фикр-мулоҳаза юритишга, изчилликка ўргатади, назарий 
савиясини юксалтиради, уларни илмий тадқиқотнинг, лисоний таҳлилнинг методологияси ва 
методикаси билан қуроллантиради. 

---

4 
«Тилшунослик назарияси» фани ҳақида айтилган фикрлардан келиб чиқиб, ушбу фан 
бўйича рус ҳамда ўзбек тилшунослигида яратилган ишларга ижодий ёндашган ва улардан 
фойдаланган ҳолда ўқув қўлланмасида қуйидаги долзарб массалаларга, аниқроғи, даставвал, 
биринчи масалага тўхталамиз, фикр юритамиз. Булари 
1. 
Тилшунослик тарихи. 
2. 
Тилшуносликнинг назарий масалалари. 
3. 
Тилшунослик методлари. 

 
 
 
 
 
 
 
 
Тилшунослик тарихи 
 
И. Қадимги асрлар тилшунослиги 
Тилшунослик алоҳида, мустақил фан сифатида XИX асрнинг биринчи чорагида (1816 
йилда) фанлар оламига кириб келди. Шак-шубҳасиз, тилшунослик ҳам бошқа қатор фанлар 
каби тадқиқотлар, тажрибалар, изланишлар, ғоялар, кузатишлар натижаси, «маҳсули» 
сифатида ўзининг алоҳида ўрганиш объектига ва текшириш методига эга бўлди. 
Қатьий айтиш мумкинки, жаҳон тилшунослиги фани ҳам шу кунги тараққиёт босқичига 
етиб келгунча узоқ тарихий тараққиёт даврини, «ўсиш» даврини босиб ўтди. У турли 
мактаблар, оқимлар, таълимотлар таъсирида бўлди, олимлар томонидан лисоний ҳодисалар 
ҳақида айтилган фикрлар қарама қаршилигига, тил ҳодисалари ҳақида яратилган жуда 
кўплаб манбаларга «гувоҳ бўлди», шаклланди. Аниғи, тилшунослик фани ҳам жаҳон 
фанлари системасида ўзига хос ва ўзига мос доимий мустаҳкам ўрин эгаллади. 
Тилшунослик фанининг қадимги энг муҳим манбалари, таълимотлари, оқимлари, илк бор, 
қадимги Ҳиндистон, қадимги Юнонистон ва қадимги Рим мамлакатларида майдонга келди. 
Ўрта ва янги асрларда эса тил ҳақидаги фан Оврупода, Арабистон ва Ўрта Осиёда 
тараққий қилди.