Tilshunoslik nazariyasi dan ma’ruzalar to’plami Saloxiddin suyunboyev

Til  va nutq munosabati.

 Ma’lum bir jamiyatning barcha a’zolari uchun 

avvaldan tayyor holga  keltirilib qo‘yilgan, hamma uchun umumiy, ya’ni qabul 

qilinishi va qo‘llanishi majburiy, fikrni shakllantirish, ifodalash uchun xizmat 

etadigan birliklar va bu birliklarning o‘zaro birikishini belgilovchi qonun-

qoidalar yig‘indisi til deb ataladi. Til inson ongidagi psixofizik hodisa bo‘lib, 

o‘ziga umumiylik, mohiyat, imkoniyat kabi sifatlarni mujassamlashtirgan. U 

o‘zining bu sifatlarini aniq shakllarda-xususiy hodisa va voqeliklar sifatida, rang-

barang miqdoriy ko‘rinishlarda gavdalantiradi. Shu jihatdan til va nutqning 

o‘ziga xos nisbiy mustaqil birliklari mavjud: fonema, morfema, leksema, 

konstruktsiya til birliklari hisoblansa; tovush, fon, bo‘g‘in, affiks, morf, so‘z, 

so‘z shakli, so‘z birikmasi, gap, matn nutq birliklari sanaladi. 

 Kishilar o‘zaro aloqa qilish jarayonida til nutqqa aylanadi va ma’lum 

vazifani  bajaradi. Nutq  so‘zlovchining va umuman tildan foydalanuvchilarning 

shu tilda so‘zlovchi guruh a’zolari bilan o‘zaro aloqa qilish faoliyatidir. Bu 

faoliyatda so‘zlovchi yoki yozuvchi o‘z fikrini, his-tuyg‘u, kechinmalarini til 

vositalari orqali ifodalaydi va tinglovchiga yetkazadi. 

Til bilan nutq bir-biridan ajralib qolgan, bir-birini «inkor» qiladigan ikki hodisa 

emas. Til bilan nutq orasidagi dialektik munosabat shundan iboratki, nutqiy 

faoliyat jarayonida nutq shakllanadi, nutq til unsurlaridan tuziladi va 

til  unsurlariga ajralib ketadi, til unsurlari yana nutq uchun xizmat qiladi. 

Til va nutq haqida nazariy adabiyotlarda bayon etilganlarni umumlashtiradigan 

bo‘lsak, quyidagi xususiyatlarni qayd etish mumkin: 

1.Til aloqa materiali—nutq esa aloqa shaklidir. 

---