Tilshunoslik kafedrasi aslonova risolatning zamon deyksisi

“VAQT – BU KENGLIK”
. Natijada zamon va makon deyksisi 
orasida o’tish hodisalari paydo bo’lishi mumkin. Masalan: “Burilish oldida 
benzokolonkani ko’rasan”ga o’xshash iboralarda qaysi deyksis qatnashganini 
aniqlash qiyin – makon (o’rin) deyksisimi yoki zamon (payt) deyksisimi? Zamon 
yoki temporal deyksisni ifodalovchi vositalar voqea sodir bo’layotgan hech qanday 
paytni ko’rsatmasdan, balki biror bir nutqiy akt ijrosidan oldingi yoki keyingi 
davrga ishora qiladi. Haqiqatda ham, zamon deyksisi iboralarining ba’zilari ayrim 
vaziyatlarda o’tgan davrga ishora qilsa, boshqa vaziyatlarda qo’llanganda, kelasi 
zamon mazmunini ifodalaydi: 
Sentabr oyidami? Men o’shanda Toshkentda o’qishda edim. 
Bayram ertagami? Siz bilan o’shanda ko’rishamiz. 
Ushbu turdagi nutqiy tuzilmalar mazmunini to’g’ri anglash uchun ularning aytilgan 
(bitilgan) paytini fahmlashimiz lozim. Agarda biz idora eshigidagi “Ikki soatdan 
so’ng qaytaman” yozuvining qachon osilganini bilmasak, xodimni qancha 
muddatga ketganini va qachon qaytishini bila olmaymiz. Zamon deyksisi ham 
(xuddi makon deyksisidek) makon va zamon tushunchalarining nodeyktik 
voqelanishi (konseptual va lisoniy bosqichlarda) bilan bog’liq hodisadir. Bu 
bog’liqlik zamon va makon maydonlarining semantik tarkibida o’z aksini topadi. 

---

36 
Barcha til va madaniyatlarda zamon maydoniga oid tushunchalar kun vatun, oy, 
mavsum, yil kabilarning almashinuvi bilan me’yorlanadigan o’lchovga egadirlar. 
Bu o’lchov, o’z navbatida,