Tilshunoslik kafedrasi aslonova risolatning zamon deyksisi

deyktik ibora
deb atashadi. Bu iboralarga nisbatan ayrim faylasuf va tilshunoslar 
“indeksikallar
“atamasini ham qo’llab kelishmoqda. Ushbu turdagi iboralar nutqiy 
muloqot tizimi mazmundorligini ta’minlovchi doimiy vositalardan biridir. 
Masalan, biror bir notanish narsani ko’rib qolib, “Bu nima?” savoli bilan 
suhbatdoshga murojaat qilinganda, deyktik ibora (“bu”) vositasida shu muhitda 
mavjud bo’lgan narsa-predmetga ishoradir. CH. Pirs 1940-yili ko’rsatish 
olmoshlarini so’z va obyekt o’rtasida aloqa hosil qiladigan qat’iy belgilar, deb 
atashni taklif etdi. Deyksisni o’rganishni yana bir an’anasi Espersendan 
boshlanadi. U 1922-yilda ishlatilishi va tushunilishi so’zlovchi va muloqot 
qatnashchilariga bog’liq bo’lgan til birliklarini 
“shifter” 
tushunchasi bilan atashni 
taklif etdi. Deyktik elementlar – shifterning oddiy misolidir. Deyktik iboralar 
aslida matndan tashqarida to’liq ma’noga ega emas. “Men hozir bu yerdaman”ga 
o’xshash iboralarni agar manba so’zlovchi kim, bu ibora qayerda paydo bo’lganini 
bilmasa, uni to’liq mazmunini tushunolmaydi. Bir necha boshqa atamalardan 
shunga o’xshash fikrlarni biroz keyinroq A. M. Peshkovskiy, E. Benvenistlar 
rivojlantirishgan. “Shifter” tushunchasi keyinroq R. Yakobson orqali keng yoyildi. 

---

16 
U o’zining mashhur