Tillayev Xurshidjon Sulaymon o`g`li, tmi katta o`qituvchisi

 

 

1-rasm. Birja aylanmasining tarmoqlar bo`yicha tarkibi, foizda [2] 

 

Yuqoridagi  rasm  ma’lumotlaridan ko`rinadiki,  biz tahlil  qilayotgan davr mobaynida birja 

aylanmasining  tarmoqlar  bo`yicha  tarkibida  banklar  va  agrosanoat  majmuasining  ulushi 

ortganligining hisobiga qolgan tapmoqlarning birja aylanmasidagi ulushi kamaygan. Shuni ham 

alohida takidlash kerakki birja aylanmasida eng  yirik ulushni har ikki yilda ham banklar saqlab 

qoldi. Banklarning 2016 - yildagi birja aylanmasidagi ulushi 50,6 foizni tashkil etgan bo`lsa 2017 

-  yilda  86,3  foizni  tashkil  etdi.  Bu  banklarimizning  qimmatli  qog`ozlar  bozoridagi  o`zining 

mustahkam mavqeini yanada oshganligidan dalolat beradi. Qolgan tarmoqlarning ulushi juda ham 

past  va  yildan  yilga  kamayish  tendensiyasiga  ega.  Faqat  agrosanoat  majmuasi  2016  -  yilda  5,3 

foizni, 2017 - yilda 9,2 foizni tashkil etib banklardan keyin yetakchilik qilmoqda. 

Iqtisodiyotni  rivojlantirish  va  liberallashtirish  keng  ko`lamli  islohotlarni  amalga  oshirish, 

jamiyatni  barcha  jabhalarini  tubdan  o`zgartipish  yo`liga  kirib  borishi  mamlakat  bank  tizimini 

qimmatli  qog`ozlar  bozoridagi  investitsiya  faoliyatini  amalga  oshirishga  kerak  bo`lgan  yangi 

vazifalarni  belgilab  berdi.  Xuddi  shuningdek,  qimmatli  qog`ozlar  bozorida  tijorat  banklarining 

investitsiya faoliyati banklar uchun yangi imkoniyatlarni va o`z hokimiyati doirasini kengaytirish 

hamda barqaror daromadni olib, bankni likvidligini ta’minlash istiqbolini ochib berdi. 

Tijorat  banklarning  investitsion  operatsiyalari  bu  –  keng  ma’noda  bankning  pul 

mablag`larini va boshqa rezervlarini qimmatli qog`ozlarga, ustav fondlariga, ko`chmas mulkga, 

qimmatbaho toshlar va boshqa obyektlarga qo`yilmalari tushuniladi. Qolaversa, o`sib boruvchi va 

bankga foizlar va dividendlar shaklida daromad keltiruvchi bozor baholariga ham investitsiyalar 

qilinishini  tushunish  mumkin.  Tijorat  banklarining  investitsion  portfeli  (qimmatli  qog`ozlar 

portfeli)  bir  butun  sifatida  boshqariladigan  qimmatli  qog`ozlarga  sarflangan  sarmoyalar 

hisoblanib, o`zida har xil turdagi va shakldagi qimmatli qog`ozlarni mujassamlashtiradi. Qimmatli 

qog`ozlar portfelini shakllantirish davomida investor o`z e’tiborini xavfsiz, yuqori likvidligi va 

daromadligi bilan ajralib turgan qimmatli qog`ozlarga qaratiladi. Banklarning investitsion portfeli 

qimmatli  qog`ozlar  bozor  narxining  o`sishi  yoki  foiz  daromadi  ko`rinishida  foyda  keltiradi. 

Investitsiya portfelini hajmi qanchalik katta bo`lsa, u bilan bog`liq xarajatlar ham katta bo`ladi. 

Ta’kidlash  o`rinliki,  odatda  fond  bozorida  ishtirok  etuvchi  tijorat  banklari  milliy 

iqtisodiyotimizning  real  sektorini  rivojlantirishda  hal  qiluvchi  ahamiyatga  ega  hisoblanadi. 

Shunga  qaramasdan,  tahlil  qilinayotgan  davr  oralig`ida  fond  bozorida  ishtirok  etuvchi  tijorat 

banklari tomonidan investitsiyaning yalpi hajmida biroz pasayish kuzatildi. 

 

 

Agrosano

at 

kompleksi

5,3%

Banklar

50,6%

Sanoat

24,6%

Boshqalar

9,5%

Sug'urta

0,9%

Qurilish

1,2%

Transport

6,2%

Ijtimoiy 

soha

1,7%