Тилини ривожлантириш департаменти ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

oq: 
sutrang, paxta rangli, oq tusga moyil; 
2) qarama-qarshi ma’no ifodalash: 
a) antonimik munosabat: 
oq: 
- qora,
 
oq it - qora it
, 
unashtirish
– 
motam, oq ko‘ngil – ichi qora, 
oq qog‘oz, qora qog‘oz; 
b) enantiosemik munosabat: maydondan o‘rin olgan fotiha enantiosemik birligi unashtirish va 
o‘lim marosimiga nisbatan ham qo‘llanadi. Shuningdek, oqliq leksemasi to‘yga rozilik belgisi sifatida 
sovchilarga sovg‘a qilinadigan oq va kafan, kafanlik ma’nolarini ham ifodalaydi;
c) antisemik munosabat: 
oq
– 
qoraymoq;
3) omonimik munosabat: 
 
oq 
leksemasi
“
bo‘ysunmas, itoatsiz, so‘zga kirmaydigan, hurmat 
qilishni bilmaydigan” ma’noli arabcha so‘z bilan shaakldosh hisoblanadi: 
farzandini oq qilmoq.
2) uyadoshlik munosabati: maydondan oq so‘zi bilan bir uyaga mansib 
qora, sariq, sutrang kabi 
birliklar ham o‘rin olgan;
3) tur-jins munosabati: 
oq: 
rang, tus
;
4) darajali munosabat: 
oq:
 oppoq, paxta rangli, oqish, sutrang, oq tusga moyil.
II. Assotsiativ maydon birliklarining grammatik-struktur belgilari:
Oq 
leksemasi assotsiativ maydonida 
turtki so‘z + assotsiativ birlik
munosabatida quyidagi 
aloqa-bog‘lanish turlari kuzatiladi:
Tobe aloqa usullari: a) boshqaruv usuli. Boshqaruv usuli 
oq 
turtki so‘zi bilan assotsiativ 
bog‘langan 
kiymoq
javob reaksiyasining o‘zaro sintagmatik munosabatida kuzatiladi. Ya’ni: 
oq kiymoq; 
b) moslashuv usuli: 
tuxumning oqi; oq it, qora it — bari bir it. 
c) bitishuv usulida: 
oq tanli, oq yuzli, oq bilak
oq non, oq kofta, oq doka, oq qog‘oz,
Assotsiativ maydonda struktur jihatdan quyidagi tuzilishli birliklar o‘rin olgan:
sodda so‘z shaklidagi assotsiatsiyalar: 
rang
,
 
qor, qora, sariq, oqish, oppoq, yorqinlik
oqliq, 
oqarmoq
kabilar;
qo‘shma so‘z shaklidagi assotsiatsiyalar:
 
sutrang,
oqpadar
kabilar;
birikma shaklidagi assotsiatsiyalar: 
oq sut bergan ona oq kofta, oq doka, oq qog‘oz, sochiga oq 
oralagan
,
 ko‘z qorachig‘ida paydo bo‘ladigan oqish dog‘ 
kabilar;
turg‘un birlik (ibora) shaklidagi assotsiatsiyalar:
oq-qorani tanigan, oqdan qorani ajratmoq, 
ko‘zining oq-u qorasi, manglayi oq bo‘lsin, oq yo‘l, oq yuvib, oq taramoq, oq o‘ramoq
va boshqalar. 

---