Тилини ривожлантириш департаменти ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Keywords
: language corpus, microcorpus of scientific texts, term base, geographical term, 
common unit, lexeme, lexeme-term, sema, tag, natural language, computer language. 
 
Бугунги глобаллашув замонида ҳар қандай тилнинг тадқиқи, ривожи ва ҳимоясини 
компьютер технологияларидан айро ҳолда тасаввур қилиш, таъминлаш мумкин эмас. Шунга 
монанд, миллий тил корпуслари ва уларни яратиш, ривожлантириш долзарблик касб этиши 
табиий. Хусусан, мамлакатимизда ўзбек тилини янада ривожлантириш концепцияси доирасида ўта 
муҳим ва долзарб вазифаларнинг белгиланиши ҳам назарий, ҳам амалий жиҳатдан катта аҳамият 
касб этди. [“Мамлакатимизда ўзбек тилини янада ривожлантириш ва тил сиёсатини 
такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Президент Фармони, 2020 йил 20 октябрь] 
Ўзбек тилини асраш, бойитиш, амалий фойдаланиш самарадорлигини оширишга беқиёс 
хизмат қилиш имкониятини берувчи Ўзбек тили миллий корпусини яратиш борасида илк амалий 
ишлар амалга оширила бошлаганлиги жамиятимизнинг муҳим ижтимоий ҳодисаларидан бири 
сифатида баҳоланиши билан бирга соҳа мутахассислари олдига катта масъулият ва вазифа 
юкламоқда. Чунки табиий тилнинг “замонавий ахборот технологиялари ва коммуникацияларига 
фаол интеграциялашувини таъминлаш устувор йўналишида” [Менглиев Б., Элов Б., 2021: 5] ўзбек 
тили миллий корпусини яратиш, интернет жаҳон ахборот тармоғида оммалаштириш, ўзбек тилига 
оид барча илмий, амалий маълумотларни корпусда акс эттириш тилшунос ва дастурчиларнинг 
билими, тажрибаси ва масъулияти билан бевосита боғлиқ.
Табиий тилни қайта ишлаш, компьютер тилига ўтказиш, сунъий интеллект учун тилни 
моделлаштириш соҳаларининг аниқ ва самарали таъминланиши учун, аввало, лингвистик 
тадқиқотларнинг техника талабларига тўла жавоб берадиган юқори аниқликда бажарилиши талаб 
этилади. Демак, тил корпусларининг катта самара бериши ва кенг имкониятлар туҳфа этиши бу 
масала доирасида амалга ошириладиган лингвистик тадқиқотларнинг натижалари, лексикографик 
талқинларнинг мукаммаллик даражаси, лексема ва терминларнинг семантик фарқлилиги 
таъминланиши билан чамбарчас боғлиқ. “Миллий тил корпуси тилни тадқиқ этиш (тил 
бирлигининг ўзгариши, эскириши, янгиларининг пайдо бўлиши, маъносининг кенгайиши ва 
37
*Филология фанлари бўйича фалсафа доктори, Тошкент давлат Ўзбек тили ва адабиёти университети, 
[e-mail] 

---