Tili va adabiyoti universiteti



Download 1,78 Mb.
Pdf ko'rish
bet6/217
Sana01.01.2022
Hajmi1,78 Mb.
#281903
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   217
Bog'liq
MATNLINGVISTIKASI-converted

Долгова О.В. Синтаксис как наука о построении речи. –М.: Высшая школа, 1980. 


 

Bog‘li nutq, yaxlit nutqiy asar, matnni o‘rganish, ya’ni matnga gap – 
period  –  yanada  yirikroq  parcha  –  yaxlit  butunlik  tarzidagi  darajalanishda 
yondashish antik davrdan – Aristotel va uning izdoshlaridan boshlangan.
11
  
Rus  tilshunosligida  matn  (“tekst”)  tushunchasining  rivoji  o‘tgan 
asrning 40-yillariga to‘g‘ri keladi. 1947- yilda A.I.Belich o‘zining tilshunoslik 
fanlarining  tasnifiga  bag‘ishlangan  maqolasida  til  faktlarining  grammatik 
tavsifida  ma’no  umumiyligi  asosida  bog‘langan  va  muayyan  sintaktik-
semantik  yaxlitlik  tarzida  namoyon  bo‘ladigan  gaplarning  butun  zanjiriga 
alohida  o‘rin  berilishi  lozimligiga  va  bu  “matn”  tushunchasining  yuzaga 
kelishi  uchun  hal  qiluvchi  ahamiyatga  molik  ekanligiga  e’tiborni  qaratgan, 
ana  shunday  gaplar  zanjiridagi  o‘zaro  munosabat  va  aloqalarni 
tilshunoslikning  sintaksis  bo‘limida  o‘rganishning  maqsadga  muvofiqligini 
ta’kidlagan.
12
 
Gapdan katta birliklar,  ya’ni  “gaplarning hamkorligi” masalasi  nemis 
tilshunosligida  ham  deyarli  shu  yillarda,  xususan,  1949-  yilda  ko‘tarilgan. 
Gaplar  o‘rtasidagi  aloqalarni  struktural  shakllantiruvchi  leksik  takror,  artikl, 
olmoshlar,  ellipsis,  fe’l  zamonlari,  takror  bog‘lovchilar,  so‘roq  so‘zlar  kabi 
eng  muhim  vositalarni  tadqiq  etgan  ishida  K.Boost  shunday  yozadi:  “Bir 
gapdan  boshqasiga  tortilgan  iplar  shu  qadar  ko‘p  va  shunady  pishiq  to‘rni 
hosil  qiladiki,  gaplarning  chatishishi,  ularning  yagona  to‘r  sifatida  o‘rib 
to‘qilganligi haqida gapirish  mumkin,  chunki  har  bir alohida gap  boshqalari 
bilan chambarchas bog‘langan”.
13
 
O‘tgan  asr  60-yillarining  ikkinchi  yarmidan  boshlab  “matn 
lingvistikasi”  degan  yo‘nalish  katta  sur’at  bilan  rivojlanish  pallasiga  kirdi. 
Yaxlit  nutqiy  butunlik  sifatidagi  matn  va  uning  tashkil  etuvchi  unsurlari, 
omillari, xususiyatlari turli nuqtai nazarlardan tadqiq etila boshlandi. Bu soha 
atrofida  o‘ziga  xos,  aytish  mumkin  bo‘lsa,  juda  katta  “shov-shuv”  paydo 
bo‘ldi.  Hatto  ayrim  mutaxassislar  matn  lingvistikasini  tilshunoslikning 
alohida  sohasi  emas,  balki  umuman,  tilshunoslikning  poydevori,  bazasi    deb 
hisobladilar.  G‘arbiy  Evropa  mamlakatlarida  matn  lingvistikasi  bo‘yicha 
davriy nashrlar va ilmiy to‘plamlar nashr etildi, maxsus ilmiy jamoalar tuzildi, 
monografiyalar  bosildi,  darsliklar,  hatto  maktablar  uchun  darsliklar 
chiqarildi.
14
 
Matn  nazariyasi,  matn  lingvistikasining  umumiy  shakllanishi  va 
rivojida  chex  (Praga  lingvistik  to‘garagi  vakillari),  nemis,  fransuz,  ingliz, 
Amerika,  golland,  polyak  va  boshqa  tilshunoslik  maktablari  vakillarining 
 
         
11
  Барт Р. Лингвистика текста / Новое в зарубежной лингвистике. Вып. 8. Лингвистика текста. -
М.: Прогресс, 1978, с. 444-445. 
         
12
 Белич А.И. К вопросу о распределении грамматического материала по главным 
грамматическим дисциплинам / Вестник МГУ, 1947, N 7, с. 22.  
      
13
    Москальская О.И. Грамматика текста. –М.: Высшая школа, 1981, с. 5-6. 
      
14
 

Download 1,78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   217




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish