Tili va adabiyoti universiteti



Download 1,78 Mb.
Pdf ko'rish
bet24/217
Sana01.01.2022
Hajmi1,78 Mb.
#281903
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   217
Bog'liq
MATNLINGVISTIKASI-converted

Степанов  Г.В.  Язык.  Литература.  Поэтика.  –М.:  Наука,  1988,  с.  137.  Звегинцев  В.А.  О 
цельнооформленности единиц текста // Изв. АН СССР. Сер. лит-ры и языка. 1980, N 1, с. 13-24.  
          
66
  Мамажонов А., Абдупаттоев М. Матн синтаксиси. –Фарғона, 2002, 4-б. 
          
67
  Дресслер В. Синтаксис текста... с. 111. 
        
68
  
Кох В.А. Предварительный набросок дискурсивного анализа семантического типа / Новое в 
зарубежной лингвистике. Вып. 8. -М.: Прогресс, 1978, с. 162. 


 
29 
V.A.Zveginsev bir-biri bilan hech qanday aloqasi bo‘lmagan gaplarni 
bir  butunlik  tarzida  birlashtrib  bo‘lmasligini,  agar  shunday  holatdagi  gaplar 
birlashtirilsa,  mutlaqo  sun’iy  nutq  yoki  matn  paydo  bo‘lishini,  uning  nutq 
mantig‘idan  tashqarida  qolishini  aytadi.
69
  Zotan,  ona  tili  ta’limida  ham 
o‘quvchilarda  bog‘li  nutq  tuzish  malakasini  shakllantirishda  ana  shu  nutq 
mantig‘iga ayricha ahamiyat berilishi tasodifiy emas.  
Chindan  ham,  ta’kidlab  o‘tilganidek,  struktur,  mazmuniy  va 
kommunikativ  yaxlitliklarni  o‘zida  mujassam  etmagan  nutq  yoki  nutq 
parchasi matn maqomini ola olmaydi. Qo‘yidagi ikki parchani qiyoslaylik:
 70
 
I.  Jon  do‘sting  jonidan  kechsa  ham,  mol  do‘sting  molidan  kechmas. 
Qurbon cholning gapini eshitib hayron qoldi. Ra’noning erga qaragan ko‘zi 
sekingina  Anvarga  ko‘tarilib,  yana  erga  og‘di.  Hammaning  ko‘zi  domlada 
ekan, Zebi chimmatini yuzidan oldi. Humoyun hamma dardini aytib ko‘nglini 
bo‘shatsin    uchun  Xonzoda  begim  uning  so‘zini  bo‘lmay  toqat  bilan  jim 
tingladi. Chol podshoning oldiga borib, savoliga javob beribdi. 
II. Bobur ham bolaligi o‘tgan Andijon osmonini esladi. Mana shu Etti 
Og‘ayni yulduzlari o‘sha erda ham Oltin Qoziqni aylanib o‘tib, g‘arbga botib 
ketardi.  O‘sha  erda  ham  Etti  Og‘ayni  ufqqa  bosh  qo‘ygan  sari  Hulkar 
yulduzlari  osmonning  baland  joylariga  chiqib  borardi.  Bobur  o‘smirligida 
Hulkar yulduzlarini olmosdan yasalgan varrakka o‘xshatardi. Dumini quvnoq  
silkitib uchadigan olmos  varrak uning xayolini yana musaffo bolalik yillariga 
olib ketdi. Osmon dunyoning hamma joyida bir ekani, umrining boshlanishida 
Andijonda ko‘rgan yulduzlari umrining oxirida Agrada ham chaqnab turgani  
unga  so‘nggi  bir  tasallidek  tuyuldi.  Bobur  osmonga  qarab  yotganda  yana 
yosh,  sog‘lom  yigitga  aylanib,  Andijon  chorbog‘ining  supasida  yotganday 
bo‘ldi.  Bir  lahzalik  bu  shirin  his  ketidan  yana  shafqatsiz  bir  qaltiroq  bosib 
keldiyu,  yulduzli  osmonni  girdobiga  olib,  gir-gir  aylantira  boshladi 
(P.Qodirov). 
Birinchi  parchada  6  ta,  ikkinchi  parchada  esa  8  ta  gap  bor.  Ko‘rinib 
turganiday,  har  ikki  parchadagi  hech  bir  gap  biron-bir  jihatdan,  na  sintaktik, 
na  semantik  va  na  funksional  jihatdan  noqislikka  ega  emas.  Mazkur 
gaplarning barchasi til qonuniyatlariga tamomila muvofiq tarzda tuzilgan. Bu 
gaplar  alohida-alohida  parchalarda  ketma-ket  joylashtirilgan.  Birinchi 
parchadagi birinchi  Jon do‘sting jonidan kechsa ham, mol do‘sting molidan 
kechmas gapini olib ko‘raylik. Bu qo‘shma gap benihoya ham sintaktik, ham 
mazmuniy  lakonizmga  ega  bo‘lib  (zotan,  u  maqol),  mazkur  parchada 
avtosemantik holatdadir. Undan keyin turgan Qurbon cholning gapini eshitib 
hayron  qoldi  gapi  ham  mustaqil  gap,  ammo  bu  ikki  gap  o‘rtasida  na 
mazmuniy,  na  sintaktik  munosabat  bor.  Bu  ikki  gap  bir-biriga  hech  bir 
jihatdan  “qo‘l  uzatmaydi”,  o‘zaro  bog‘lanmaydi.  Keyingi  to‘rt  gap  ham  bu 
 
           
69
 Звегинцев В.А. Предложение и его отношение к языку и речи. –М.: МГУ, 1976, с.181. 
        
70
  

Download 1,78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   217




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish