Tili va adabiyoti universiteti

kuldi,  ochildi,  quvondi,  gerdayib,  osmondan  qarab  qadam  bosdi... 
Xadichaxon  esa  ezildi,  kuydi,  o‘rtandi,  xo‘rlanib  –  xo‘rlanib,  achchiq  – 
achchiq yig‘ladi. (Cho‘lpon) 
Kontekstual  antonimlardan  badiiy  asarda  tasvirning  ta’sirchanligini 
oshirish maqsadida ishlatiladi. Masalan:   
«Zelixon  Elchindan  qasos  haqidagi  gaplarni  birinchi  marta  eshitganda 
sergaklandi. U mushtdek yurakni qoyadek dard bosib turibdi, deb yursa, bu 
vujudda vulqon kuch to‘playotgan ekan...» (T.Malik) 
Bu  nutqiy  parchada  mushtdek  va  qoyadek  so‘zlari  «kichik»  va  «katta» 
ma’nolari bilan antonimik munosabatga kirishgan. 
Zid  ma’nolilikni  barqaror  birikmalarda  ham  ko‘plab  kuzatishimiz 
mumkin.  Iboralarda:  ko‘kka  ko‘tarmoq  –  erga  urmoq,  yuzi  yorug‘  –  yuzi 
shuvut,  ko‘ngli  oq  –  ichi  qora,  ko‘ziga  issiq  ko‘rinmoq  –  ko‘ziga  sovuq 
ko‘rinmoq  kabi.  YOki  so‘z  va  ibora  o‘rtasidagi  –  leksik-frazeologik  zid 
ma’nolilik:  xasis  –    qo‘li  ochiq,  xafa  –  og‘zi  qulog‘ida  kabi.  Maqol  va 
matallarda:  Kattaga  hurmatda  bo‘l,  kichikka  izzatda.  Yaxshidan  ot  qoladi 
yomondan  dod.  Osmon  yiroq  –  er  qattiq.  Hikmatli  so‘zlarda:  Bilmaganni 
 
153
 Рустaмов А. Навоийнинг бадиий маҳорати. –Т: Ғ.Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 
1976. 64-б. 

---

 
89 
so‘rab  o‘rgangan  –  olim,  orlanib  so‘ramagan  –  o‘ziga  zolim.  (Alisher 
Navoiy).