Tili va adabiyoti universiteti

 
Paydilanghan edebiyetler: 
1.Абдуллаев С.Н. Моделирование коммуникативной структуры уйгурского языка 
как путь его сохранения в современных условиях // Научное наследие В.А. Богородицкого 
и современный вектор исследований Казанской лингвистической школы. Труды и 
материалы международной конференции. Казань, 2016. С. 10-16. 
2.Абдуллаев С.Н. Гипермодальная нагрузка концепта муң в уйгурской 
лингвокультуре // Северо-Восточный гуманитарный вестник. 2020. № 1 (30). С. 62-70. 
3.Абдуллаева Г. «12 уйгурских мукамов» в контексте взаимодействия с культурами 
других народов. Osh, Вестник ОшГУ. 2015, № 7.- С. 69-77. 
4.Абдуллаева Г. Модельно-правовые основы этнокультурализма. Саарбрюккен, 
2016. 67 с.
 
5.Asankanov A. Uighurs of Kyrgyzstan. Bishkek, 2014. 152 pp.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

316 
Özbek Dili ve Edebiyatının Öğretimi 
Veli Savaş Yelok
*

 
Türkoloji’nin bugün üzerinde önemle durduğu ve ortaya konulan çalışmalar bakımından 
oldukça verimli olan alan Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatlarıdır. Türkiye’de 1990 yılı 
öncesinde Türkistan sahasıyla ilgili bilimsel çalışmalar az sayıda da olsa oldukça önemlidir. 
1990 sonrasında Sovyetler Birliğinin dağılması sonrasında bağımsızlığını kazanan 
cumhuriyetlerde Türk dilleri, Türkiye’deki Türkoloji çalışmalarının ilgili odağı olmuş; bu 
dillerin kendisi ve bu dillerle oluşturulan edebiyatlar da Türkoloji sahasında çalışmalarını daha 
fazla konu olmaya başlamıştır. Süreç içerisinde de Türk dilleri ve edebiyatlarıyla ilgili araştırma 
ve incelemeler hız kazanmıştır. 
Türkiye’de Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümleri kurulmadan önce Türk Dili 
ve Edebiyatı Bölümlerinin bazılarında lisans veya yüksek lisans seviyesinde seçmeli ders olarak 
sınırlı da olsa Çağdaş Türk Lehçeleri üzerine derslerin var olduğu görülür. Öyle ki bazı Türk Dili 
ve Edebiyatı bölümlerinin yüksek lisans programlarında Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana 
Bilim Dalı altında öğretim sürdürülmüştür. Alanın uzmanlarınca yapılan müstakil çalışmalar 
yanı sıra üniversitelerde Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları bölümlerinin açılması ile birlikte 
Türk Lehçelerinin öğretim süreci de başlamış, zamanla da bu süreç hız kazanmıştır.
2547 Sayılı Kanunun 7-d / 2 maddesi uyarınca Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığının 
11.3.1992 tarihli kararıyla Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümleri açılmaya başlar. Bu 
isimle ilk bölümler Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi (1992) ile Gazi 
Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi bünyesinde açılır. Gazi Üniversitesi bünyesindeki Çağdaş 
Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü 18 Mayıs 2018 tarihinde kurulan Ankara Hacı Bayram 
Veli Üniversitesi Edebiyat Fakültesine bağlanmıştır. Bunların yanı sıra yine bu isimle başta 
Atatürk Üniversitesi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Pamukkale Üniversitesi, Afyon 
Kocatepe Üniversitesi, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi, Kırklareli 
Üniversitesi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi olmak üzere yirmi üniversitenin ilgili 
bölümlerinde Türk Lehçeleri üzerine örgün öğretim verilmektedir. Söz konusu üniversitelerin bu 
bölümlerinde başta Özbek, Tatar, Kazak, Kırgız, Azerbaycan ve Türkmen dil ve edebiyatları 
olmak üzere bütün Türk dilleri ve edebiyatları öğretilmekte, bunlar üzerine bilimsel araştırmalar 
yapılmaktadır.
Özbekistan’ın bağımsızlığını kazanmasıyla birlikte Türkiye ve Özbekistan arasında siyasi, 
ekonomik ve bilhassa da kültürel ilişkiler tesis edilmeye başlanmıştır ve günden güne de artarak 
devam etmektedir.
Bağımsızlık öncesinde Türkoloji’ye gönül vermiş bazı araştırmacıların kişisel çabaları ile 
Özbek Dili öğrenilmiş ve kıymetli eserler ortaya konulmuş; bu önemli eserlerin yanı sıra Çağdaş 
Türk Lehçeleri ve Edebiyatları bölümleri odaklı Özbek Dilinin öğrenimi ve öğretimi de ivme 
kazanmıştır. Türk Dili ve Edebiyatı, Halk Bilimi ve Türk Halk Bilimi Bölümlerindeki bazı 
seçmeli derslerin içerisinde Özbek dili ve edebiyatıyla ilgili konular işlenmektedir. 
 
Bu bölümlerde esas olarak 
Özbek Dili
, 
Özbek Dili Ses Bilgisi, Özbek Dili Şekil Bilgisi
, 
Özbek Dilinden Tercüme
, 
Özbek Dili Sözlü ve Yazılı Anlatım
, 
Çağdaş Özbek Edebiyatı
, 
Özbek 
Halk Edebiyatı
, 
Özbek Tarihi
adı altında çeşitli dersler okutulmaktadır.
Türkiye’deki Üniversitelerde Özbekçenin öğretiminin mahiyetini Ankara Hacı Bayram 
Veli Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü esasında 
şöyle izah edebiliriz: 
Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü öğrencileri zorunlu olarak 
Özbek Dili
dersi 
alırlar. Bu derste Özbekler, Özbekistan ve Özbek dili hakkında genel bilgiler verilmekte ve 
*
Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü Esasında 
Dr., [e-mail] 

---

317 
Özbeklerin kullandığı Kiril ve Latin kökenli alfabeler, Özbek dilinin yazımıyla ilgili özellikler, 
ünlü ve ünsüz sistemi, ses özellikleri, ses olayları gibi konular işlenmektedir. Bu dersin olan 
öğrenciler ana bilim dalı seçmeden önce Özbekler ve Özbekçe hakkında genel bilgi 
edinmektedir. 
Özbek dili ana bilim dalını seçen öğrenciler, bu süreçte alanlarında uzmanlaşmak amacıyla 
Özbeklerin hem dili hem de edebiyatını derinlemesine öğrenecekleri dersler alırlar. Bu dersler 
şunlardır: 
Özbek Dili Ses Bilgisi, Özbek Dili Şekil Bilgisi
, 
Özbek Dilinden Tercüme
, 
Özbek Dili 
Sözlü ve Yazılı Anlatım
, 
Çağdaş Özbek Edebiyatı
, 
Özbek Halk Edebiyatı. 
Özbek Dili Ses Bilgisi
dersinde, öğrencilerin ortak olarak aldığı 
Özbek Dili
dersinde genel 
olarak gördüğü konular ayrıntılı bir şekilde işlenmektedir. Bu konulardan bazıları ünlü ve 
ünsüzlerin tasnifi, ünlü ve ünsüzlerin özellikleri, Özbek dilinde görülen ses olaylarıdır.
Özbek Dili Şekil Bilgisi
dersinde, isim ve fiil yapım ekleri, isim ve fiil çekim ekleri 
üzerinde durulmaktadır. Yine bu ders içerisinde isim, fiil ve edat başlıkları altında kelime türleri 
işlenmekte; anlam ve görev bakımından da kelime türleri öğretilmektedir
Özbek Dilinden Tercüme
dersinde Özbek dilinde yazılmış halk edebiyatı türlerinden 
(masal, destan vb.) ve modern edebiyat türlerinden (hikâye, şiir, roman parçası vb.) metinlerin 
okunması ve aktarılması yapılmaktadır.
Özbekçe Sözlü ve Yazılı Anlatım
dersinde okuma, yazma, dinleme, konuşma esasında 
Özbekçe tanışma, selamlaşma, kişisel bilgileri ifade etme, adres sorma gibi çalışmalar 
yapılmaktadır. Bu derslerde basit diyaloglarla başlayarak havaalanında, okulda, doktorda, 
alışverişte, lokantada, pazarda vb. şekilde Özbek dilinde temel ihtiyaçları ifade edebilme 
konusunda cümleler kurma öğretilmekte; öğrencinin kendisini, ailesini, özel zevklerini vs. ifade 
edebileceği basit yazma çalışmalar yaptırılmaktadır.
Çağdaş Özbek Edebiyatı
dersinde Çağdaş Özbek Edebiyatının oluşum ve gelişim süreci 
üzerinde durulmaktadır. Millî Uyanış Dönemi, Sovyet Dönemi Özbek Edebiyatı ve Bağımsızlık 
Sonrası Özbek Edebiyatı çeşitli yönleriyle ele alınmakta; Özbek edebiyatına damgasını vurmuş 
Mahmudhoca Behbudî, Abdulla Avlanî, Abdurrauf Fıtrat, Abdülhamid Süleymanoğlu Çolpan, 
Abdullah Kadirî; Hamid Âlimcan, Gafur Gulam, Maksud Şeyhzade, Mirtemir, Mirkerim Asım, 
Abdullah Kahhar; Erkin Vahidov, Rauf Parfi, Hurşid Dostmuhammed, Nazar Eşankul, 
Muradmuhammed Dost gibi şahsiyetleri hayat hikâyeleri, eserleri hakkında bilgiler verilmekte; 
bu sanatkârların edebiyata getirdiği yenilikler ve eserleri hakkında tespit ve değerlendirmeler 
yapılmaktadır.
Özbek Halk Edebiyatı
dersinde, Özbek folkloruyla ilgili kaynaklar ve araştırmalar 
hakkında bilgiler verilmekte; Özbek halk edebiyatı türlerinin özellikleri anlatılmaktadır. Bu 
çerçevede Özbek destanları, efsaneleri, masalları, ninnileri, bilmeceleri öğrencilere okutulmakta, 
bunlarla ilgili yapılan çalışmalar hakkında bilgiler verilmektedir. 
Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsünde hazırlanmış, Özbek 
dili ve edebiyatını konu alan doktora ve yüksek lisans tezleri şunlardır: