Tili va adabiyoti universiteti

yaxshidan yetar sharofat 
deganlariday… Ilm qilmoqchi edik, domlajon.
(144-b.) 
Ma’lumki, badiiy adabiyotda me’yor degan tushuncha bor. Bilamizki, me’yor 
yaratilayotgan badiiy asarning yaxshi yoki yomon saviyada ekanligini belgilab beruvchi asosiy 
omil hisoblanadi. Mazkur hikoyada esa maqollarning ishtiroki me’yordan oshgan boʻlsa ham, bu 
hikoyaning mazmun-koʻlamini yanada boyitishga xizmat qilgan. Ikkala personaj nutqidagi 
maqollar oʻquvchida ajoyib bir emotsiya, yaxshi kulgi uygʻotadi.
Toʻrt sahifali hikoyada 45 dan ortiq maqol qoʻllanganligi maqollarning badiiy asarda katta 
oʻrin tutishidan dalolat beradi. Hikoyada qoʻllanilgan maqollarning birortasining ortiqchaligi 
sezilmaydi, kitobxonda tabiiy holdek tasavvur uygʻotadi. Bilamizki, maqollarga bunday 
yondashuvning ajoyib namunasi Gulxaniyning “Zarbulmasal” asarida uchraydi. Oʻtkir 
Hoshimov ham mazkur hajviy hikoyada maqollarga koʻchma ma’no, tagma’no, kinoya, kesatish, 
piching kabi vazifalarni yuklab, maqollarni lingvopoetik maqsadda oʻrinli qoʻllagan. 
Xalqning madaniyati, tarixi va urf-odatlarini ixcham tarzda yetkazib beruvchi xalq 
maqollari xalqning mentalitetini ifodalashda ham yetakchi oʻrinni egallaydi. Oʻtkir Hoshimov 
asarlarida qoʻllanilgan maqollarni tadqiq etish adib asarlari tili, qolaversa, ularning milliy-
madaniy oʻziga xosligini koʻrsatib berishga xizmat qiladi. 

---

85 
Maqollar ham boshqa lingvomadaniy birliklar kabi millat mentaliteti, madaniyati, 
turmush tarzini oʻzida yorqin aks ettiradi. Lingvokulьturologiya sohasida koʻplab ishlarni 
amalga oshirgan V.N.Teliyaning ta’kidlashicha, “maqollar xalqning kundalik hayoti bilan 
bogʻliq madaniy qadriyatlarning asrlar davomida an’anaviy tarzda ajdodlardan-avdodlarga oʻtib 
kelayotgan ulkan manbaidir” [Teliya, 1996:241]. 
Oʻtkir Hoshimov asarlari haqida Ibrohim Gʻafurov shunday deydi: “Oʻtkir Hoshimovning 
“Nur borki, soya bor”, “Dunyoning ishlari”, “Ikki eshik orasi” asarlari xalqimizning 
peshonasidagi yorugʻlik nuqtalaridan deb hisoblansa arziydi. Milliy idrokimizning birmuncha 
goʻzal buloqlari qaynab turadi ularda” [Gʻafurov,1991:2].Olim milliy qadriyatdan tortib 
millatning kishining oʻziga xos qiyofasi talqinining adib asarlaridagi badiiy-estetik oʻrnini toʻgʻri 
e’tirof etgan. Adib oʻz asarlarining milliy ruhini boyitish va milliy qadriyatlarning badiiy 
talqinini yanada teranlashtirish maqsadida ataylab xalq maqollariga murojaat qiladi.
Oʻtkir Hoshimov oʻzbek xalqi farzandi, u shu xalq qadriyatlaridan ta’sirlanib ijod qilgan. 
Adib xalq ogʻzaki ijodiga – maqollarga yuksak badiiy tafakkur xazinasi sifatida qaragan. 
Yozuvchi qahramonlari nutqining ta’sirchan ifodalanishida, aniq va teran yoritilishida maqollar 
bebaho badiiyat xazinasi boʻlgan. Ayniqsa, adib oʻz asarlarida davr ruhini berishda, milliy 
kolorit yaratishda, qahramonlar nutqini individuallashtirishda maqollardan unumli va oʻrinli 
foydalangan. 
Yozuvchining “Koʻk yoʻtal” hajviy hikoyasida qoʻllanilgan 
Insof sari – baraka 
maqoli 
badiiy niyatning amalga oshishida oʻziga xos lingvomadaniy qiymat kasb etgan: 
Yoʻq, men 
unaqa noinsoflardan emasman. Boshqalardan arzonroq sotaman. Xususiy fermamning nomini 
ham oʻylab qoʻydim: “Insof!”. Rost-da,