Tili va adabiyoti universiteti

Kasofat podsho
lar urushmay turolmasa. Biridan 
qochsang, boshqasiga tutilsang. Undan koʻra qochmaymiz! Tavakkal. Peshonaga bitilgani 
boʻlur! 
[Qodirov, 2008: 3]. 
– Yo pok parvardigor! Oxirzamon degani shumikin, mulla Fazliddin?
– Bilmadim, pochcha. Har qalay, 
yomon tojdor
larning zamonasi oxirlab qolayotganga 
oʻxshaydir. Koshki, oʻzlari bilan oʻzlari olishib, bizni tinch qoʻysalar! Urushning butun jabru 
jafosi el-ulusning boshiga tushadir.

---

422 
– Shoʻrimiz bor ekan-da! 
[Qodirov, 2008: 6].
 
Asarda oddiy mahalliy qavm vakili boʻlgan Tohirning nutqida 
kasofat podsholar, yomon 
tojdorlar 
kabi yuqori tabaqaga nisbatan hurmatdan yiroq boʻlgan perifrazalar uchraydi. 
Tashqari eshikdan ta’zim qilib kirgan choshnagir ayol ovozini qoʻrquv bilan pasaytirib 
xabar berdi:
– Osmonda yulduzlar siyrak qoldi. Hademay tong yorishur. 
Hazrati oliy 
saharliksiz 
qolurlarmu?
Tong otib, azon aytilgandan soʻng roʻza oʻzkuchiga kiradi, hech kim hech narsa yeb-
ichishi mumkin boʻlmay qoladi. Uzun va issiq yoz kunida podshohni saharliksiz qoldirish 
begimlar uchun oʻzlari och-nahor qolishlaridan qoʻrqinchliroq edi
[Qodirov, 2008: 13].
Yoʻgʻon soch oʻrimlarining nozik boʻyin ortida toʻlgʻanib turishi Xonzodabegimga zavq 
berdi: 
– Hamidabonu, sizni koʻrib bir bayt she’r yodimga tushdi. Aytaymi? 
– Ayting, 
hazrat begim
, jon qulogʻim bilan eshitgaymen! 
[Qodirov, 2008: 85].
 
 Saroydagi oliy tabaqalilar, shuningdek, garchi oʻzi 
oddiy mahalliy qavm vakili boʻlsa-da, 
saroyda xizmat qilayotganlar nutqida 
hazrati oliylari, onhazrat janoblari, hazrat begim, valiahd 
shahzoda, sadoqatli qulingiz 
kabi murojaat shaklidagi tasviriy ifodalar ishlatiladi. Zero, 
perifrazalar yordamida narsa/hodisa kishi tafakkurida yanada xayoliy, qiziqarli va jonli 
gavdalanadi. Perifrazadan foydalanganda kishi ob’ekt yoki hodisaning tavsifiga tanish boʻlgan 
xarakterlovchi belgilarning butun toʻplamini qoʻshadi. Agar yozuvchi podsho soʻzi oʻrnida 
hazrati oliylari, onhazrat janoblari, 
malika soʻzi oʻrnida 
hazrat begim, 
Humoyun oʻrnida 
valiahd shahzoda
kabi perifrazalarni qoʻllamaganda tasvirlardagi joziba yoʻqolar va asar bu 
darajada oʻqimishli boʻlmas edi.