Tili va adabiyoti universiteti

biy
mansabi 
beg 
rutbasidan oliyligidan dalolat beradi. 
Biylik mansabida maqom tutgan amaldor ayni chogʻda, qoraqalpoq ulusining hokimi va sardori 
ham sanalgan. 
Xonlikdagi mansablar pillapoyasining keyingi zinasida joylashgan amaldor 
inoq 
istilohi 
bilan anglashilgan. Qadimgi turkiy tilda “ishonch” ma’nosida qoʻllangan tub turkcha leksema 
XI-XIV yuzyilliklarda “vazir, maslahatchi” ma’nosini ifodalagan. Abulgʻoziyxonning “Shajarayi 
turk” asarida ta'kidlanishicha, mashvaratlar paytida inoqlardan biri xonning soʻl tomonida, amir 
ul-umarodan keyin oʻrin olgan va 
ulugʻ inoq
istilohi bilan nomlangan. Hukmdorni taxtga 
chiqarish marosimida oʻrnatilgan qonun-toʻraga muvofiq inoqlar oq kiyizning toʻrt burchagini 
tutib turishgan.Xon qoʻshinga bosh boʻlib, safarga chiqqan chogʻda inoq hukmdorning noibi 
sifatida poytaxtda qolib, yurtni boshqargan: ...
Muhammadnazir inoqkim, Xiva shahrida nayobat 
tariqasi bila qolib erdi
(Riyoz ud-davla,62).
Inoqdan keyingi mansab 
parvonachi 
istilohi bilan ifodalangan. Parvonachi mansabiga 
koʻp hollarda 
beg
unvoniga ega shaxslar loyiq sanalgan: 
Niyoz Muhammadbeggʻa parvonachiliq 
...manosibi a'losin munosib koʻrub, shafqat qildi
(Riyoz ud-davla,63). 

---

128 
Xonlikda bir nechta vazirliklar mavjud boʻlib, 
vaziri a'zam
izofasi yordamida 
ifodalangan mansabdor tomonidan boshqarilgan. Ushbu oliy mansab egasi 
qushbegilik
unvoni 
bilan sarafroz qilingan shaxslarga nasib etgan
: Mazkur qushbegining valadi arshadi Muhammad 
Yusufbegni...qushbegilik xil'ati bila qadri qomatigʻa zebu ziynat berdi va vazorat 
mansabibila..maqrun etti
(Shohid ul-iqbol,64). Egallab turgan amal darajasi nuqtai nazaridan 
arabcha 
mehtar
oʻzlashmasi bilan nomlangan mansab egasi vaziri a'zam vazifasiga ham 
tayinlangan: 
Va safar asbobining maunotu xarojatin vaziri a'zam Abdulloh mehtarga..havola 
qilindi
(Shohid ul-iqbol,72). Mazkur gapdan mehtarning xonlikdagi moliya ishlariga ham 
javobgar boʻlganligini anglash mumkin. 
Temuriylar davrida yangi tugʻilgan mirzolar balogʻat yoshiga yetgunga qadar tarbiyachi, 
ya'ni otabeglar nazoratida boʻlganligi tarixdan yaxshi ma'lum. 
Otabeg
istilohi bilan yuritilgan 
shaxs mirzoga bilish berish, harbiy ish sirlarini oʻrgatish, homiylik qilish singari vazifalarga 
mas'ul boʻlgan. “Boburnoma”da bunday rutba egasi