Tili va adabiyoti universiteti til va adabiyot: ilmiy va amaliy izlanishlar yo

Kalit soʻzlar:  ma’nodosh  soʻzlar,  badiiy  tasvir,  uslubiy  xoslik,  badiiy  ta’sirchanlik, 

personaj ruhiy holati, milliy ruh. 

 

 

Oʻzbek tilshunosligida badiiy asar tilini oʻrganish munozarali va dolzarb 

masalalardan  biridir.  Keyingi  paytlarda  badiiy  til  uslubiyati,  lingvopoetika, 

lingvostilistika,  badiiy,  ilmiy  va  rasmiy  uslublarni  tadqiq  qilish  boʻyicha  bir 

qator  salmoqli  tadqiqotlar  olib  borildi.  Bu  ishlarda  lisoniy  vositalarning 

ma’noviy, uslubiy, lingvopoetik xususiyatlari yuzasidan fikrlar yuritilgan. 

Bunday tadqiqotni amalga oshirish ijodkorning badiiy til vositalaridan 

qay darajada foydalana olganligini belgilash, til birliklarining badiiy va estetik 

ta’sir imkoniyatlari haqida ilmiy xulosalar chiqarish imkonini beradi. 

Ushbu  kichik  tadqiqotimizda  Usmon  Nosir  she’riyatida  qoʻllanishda 

boʻlgan  til  birliklaridan  biri,  ma’nodosh  soʻzlar  va  ularning  badiiy 

Til va adabiyot:  

ilmiy va amaliy izlanishlar yoʻlidagi ilk odimlar   

 

2020-yil 30-aprel 

---

 

96 

ta’sirchanlikni  oshirishdagi  qirralarini  oʻrganish  barobarida  adib  she’riyati 

tilidagi uslubiy oʻziga xosliklarni belgilashga harakat qilindi.  

She’rda ma’nodosh soʻzlarning qoʻllanilishi ma’noni kuchaytirish bilan 

birga  mazmunni  oʻquvchilarga  yetkazib  berishga  qulay  imkoniyat  yaratadi. 

Usmon Nosir asarlari tilida ham ma’nodosh soʻzlar salmoqli oʻrinni egallaydi. 

Iste’dodli  shoirning  ma’nodosh  soʻzlardan  foydalanish  mahoratini  tadqiq 

qilishda ikki muhim jihatni e’tiborga olish lozim boʻladi. Ulardan biri shoirning 

ikki va undan ortiq ma’nodosh soʻzdan ifodalanayotgan ma’no-mazmun uchun 

eng maqbulini tanlash boʻlsa, ikkinchisi, ayni bir matn tarkibida ikki yoki undan 

ortiq ma’nodosh soʻzlarni badiiy tasvir maqsadiga hamohang holda qoʻllashdir. 

[1.77] 

Oʻzbek  tilida  sogʻlik,  salomatlik,  sihatlik  tarzidagi  ma’nodosh  soʻzlar 

qatoridagi sihatlik soʻzida xalq tiliga yaqinlik mavjud, ma’nosi kuchliroq. Shoir 

sihatlik soʻzini  tegishli  mazmun  ifodasi  uchun  sogʻlik,  salomatlik  soʻzlarini 

emas, balki sihatlik soʻzini tanlash orqali tasvirda milliy ruhni birinchi planga 

olib chiqishga erishgan: 

Yaxshi ona, 

Oʻqish yaxshi, 

Sihatligim yaxshi. (Oq yuvib, oq tarab) 

Usmon Nosir ijodida ikki yoki undan ortiq ma’nodosh soʻzlarni aynan bir 

oʻrinda  aniq  maqsadga  boʻysundirgan  holda  qoʻllash hollari koʻp  uchraydi. 

Shoirning  badiiy  til  mahorati  uning  leksik  ma’nodoshlikdan  tasvir  tiniqligi, 

badiiy  barkamollik,  nazarda  tutilayotgan asosiy gʻoyaga urgʻu berish 

qoʻllanganligida yaqqol koʻzga tashlanadi. Shoir “Yoshlik” she’rida joʻshqinlik, 

orzularga toʻla bolalikning begʻubor his-tuygʻularini alohida ta’kidlash orqali 

koʻzlagan maqsadiga erishgan: 

Yoshligimning tarozusi beposongi, 

Bir pallasi bahor toshi bilan ogʻir.