Tili va adabiyoti universiteti til va adabiyot: ilmiy va amaliy izlanishlar yo

“Aqliy hujum” metodidan foydalanib, og‘zaki tarzda noodatiy savol va topshiriqlar 

berib borishimiz samarali usul. Beradigan savol va topshiriqlarimizni “O‘zbek tilining 

imlo  qoidalari”dagi  kitobdan  har  bir  mavzuga  moslab  tuzib  chiqsak,  imlo 

savodxonligimizni  oshirishda  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Masalan,  atoqli  otlar 

mavzusini boshlashdan oldin o‘quvchilarga quyidagi savol bilan murojaat qilamiz:  



 

Savol: 

Diqqat qiling! Ajratib ko‘rsatilgan so‘zlarning imlosidagi 

farqni izohlang.

 

1. 

Go‘zal opasi bilan kutubxonaga bordi. 

2. 

Uning qarshisidan go‘zal qiz shoshib o‘tib ketdi. 

3. 

Yakshanba kuni negadir mashinalar qatnovi kamayadi. 

4. 

Dadam bilan yakshanba kuni toqqa chiqamiz. 

Bu topshiriq orqali o‘quvchiga Atoqli otlar va so‘z boshida kelgan har qanday 

so‘z bosh harf bilan yozilishi kerakligini tushuntirish maqsad qilingan.  

“O‘zbek  tilining  imlo  lug‘ati”  [2;  21-23-b.]da  “Bosh  harflar  imlosi”si  uchun 

alohida  qonun-qoidalar  kiritilgan  bo‘lib,  unga  ko‘ra  quyidagi  holatlarda  bosh 

harflardan foydalanishimiz kerakligi aytib o‘tilgan:  

1. 

Atoqli otlar bosh harf bilan yoziladi. 

2. 

Yulduz va sayyoralar,  boshqa xil osmon jismlarining atoqli oti 

bosh harf bilan yoziladi. 

3. 

Gapning birinchi so‘zi bosh harf bilan boshlanadi. 

4. 

Madaniy-maishiy  va  savdo  korxonalariga,  adabiyot  va  san’at 

asarlariga,  sanoat  va  oziq-ovqat  mahsulotlariga,  transport  vositalari,  sport 

inshootlariga qo‘yilgan nomlar bosh har bilan boshlanadi. 

5. 

Muhim  tarixiy  sana  va  bayramlarning  nomlari  tarkibidagi 

birinchi so‘z bosh harf bilan boshlanadi. 

6. 

Davlatlarning,  davlat  oliy  tashkilotlari  va  mansablarining, 

xalqaro  tashkilotlarning  nomidagi  har  bir  so‘z  bosh  harf  bilan  boshlanadi. 

Davlatlarning oliy darajali mukofoti nomi tarkibidagi har bir so‘z bosh harf 

bilan boshlanadi. 

---

 

760 

Bu va boshqa holatlarda biz so‘zlarni bosh harf bilan boshlaymiz. Bu holat faqat 

yozma  nutqimiz  uchun  xos  bo‘lib,  yozma  nutqimizda  qo‘llaniladigan  barcha 

yo‘nalishlarda ahamiyatlidir. 

Kishilar  o‘rtasida  yo‘l  qo‘yiladigan  xatolarning  ko‘pchiligi  ham  aynan  imlo 

xatolar  bilan  bog‘liq.  Masalan,  biz  kuzatuvimiz  davomida  maktab  yoshidagi 

bolalarning  ona  tili,  adabiyot,  tarix,  geografiya  kabi  fan  daftarlarining  muqovasini 

tekshirib  chiqdik.  Ularning  ko‘pchiligida  bosh  harflar  imlosi  bilan  bog‘liq  xatolar 

kuzatildi.  O‘quvchilar,  eng  avvalo,  daftar  muqovasida  yozilishi  kerak  bo‘lgan 

ma’lumotni  yozishda  xatoga  yo‘l  qo‘yishadi.  Ya’ni,  fan,  fakultet  nomini  kichik  harf 

bilan  yozish  hollari  ko‘p  uchraydi.  Shuningdek,  5-6  sinflar  orasida  o, u, s, z, o‘ 

harflarini qo‘llash bilan bog‘liq xatolik ham kuzatiladi. Ular bu harflarni yozuvda katta 

va kichik ko‘rinishlarini so‘z o‘rtasida (ko‘pincha ikkinchi harf bo‘lib kelganda) bir xil 

usulda qo‘llab yozganlar: “Doston” so‘zini “DOston”, “Zumrad” so‘zini “ZUmrad”. Bu 

holat to‘g‘ridan to‘g‘ri husnixat bilan bog‘liq hodisa bo‘lib, uni vaqtida to‘g‘irlamasak, 

bosh harfalar imlosi bilan bog‘liq xatolarni yuzaga kelishiga sabab bo‘ladi. 

Bundan  tashqari,  nazorat  diktantlari,  insho,  bayon  yozganlarida  ham  bosh 

harflar imlosiga doir kamchiliklarga guvoh bo‘lamiz. Bunday kamchiliklarni bartaraf 

etish  uchun  o‘quvchilar  bilan  bosh  harfalar  imlosiga  doir  topshiriqlarni  boshqa 

mavzular  doirasida  integratsiya  orqali  bog‘lab,  ishlab  chiqishimiz  kerak,  degan 

xulosaga  keldik.  Chunki  aynan  bosh  harflar  imlosiga  doir  mavzu  akademik  letsiy 

darsligida va 6-sinf darsligining atoqli otlar mavzusida qisman berilgan.  

Shu  jarayonlarni  inobatga  olib,  o‘quvchilarga  har  bir  bo‘lim  yakunida 

bo‘ladigan  mustahkamlash  darslari  va  nazorat  darslarida  quyidagi  topshiriqni 

qo‘llashlarini tavsiya etaman:  

Bu  jarayon  ikki  bosqichdan  iborat  bo‘lib,  audiomatn  orqali  ikkita  topshiriq 

uzviylikni uzmagan holda ketma-ketlikda olinadi. O‘quvchiga audiomatn qo‘lyozmasi 

har bir topshiriq oldidan tarqatma shaklda beriladi 

