Tili va adabiyoti universiteti til va adabiyot: ilmiy va amaliy izlanishlar yo

Keywords: metaphor, functionality, metanomy, black brow, patriotic, alone, scene of 

mountains, Gorogli Sultan - one side, Mashrab. 

 

 

She’riyat – xalq mulki. She’riyat osmonida minglab koʻzga koʻringan,xalq 

Til va adabiyot:  

ilmiy va amaliy izlanishlar yoʻlidagi ilk odimlar   

 

2020-yil 30-aprel 

---

 

90 

qalbidan joy olgan shoirlar bisyor. Shunday shoirlardan biri Toʻra Sulaymondir. 

Toʻra Sulaymon oʻzbek adabiyotiga dilbar she’rlari, publisistik maqolalari bilan 

birga,“Qorasoch“,  “Toʻlgonoy“,”Yovqochdi“,”Mangulik“  turkum  asarlari  bilan 

munosib  hissa  qoʻshgan.  Oʻzshe’rlarida  tilimizning  bebaho  boyligidan,  uning 

serqirra  faoliyatlaridan  unumli  foydalangan.  Buni  biz  shoirning  birgina 

she’rlarida soʻz koʻchish usulini tahlil qilish orqali koʻrib oʻtamiz. Oʻzbek tilida 

soʻz  koʻchish  metofora,  metonimiya  vazifasifadoshlik,  sinekdoxa  kabi 

hodisalarni oʻz ichiga oladi. Oʻzdek adabiy tilidagi eng koʻp qoʻllaniladigan usul 

bu- metafora va metonimiyadir. Shoir she’rlarini tahli lqilganimizda ham bunga 

amin boʻlamiz. 

Suvlar ham tinidi sunbula kelib  

Tinib – tiniqmadi bu koʻnglim hayhot  

Na bahor, na yozdan, na toʻkin kuzda  

Hecham qoniqmadi bu koʻnglim, hayhot  

Ushbu  she’rda  metafraning  goʻzal  namunalarini  uchratish  mumkin. 

Sunbula  bu  insonga  xos,  tashqi  tarafdan  shunday  “Sunbula  kelib“  deganda 

insonga xos harakat oʻxshashligi mavjud. Rasmlarda koʻngilning qoniqmasligi, 

insonni  ajablantiradi.  Mana  shu  yerda  ham  shoir  metofora  usulidan  unumli 

foydalangan.  “Qismat“  deb  atalgan  she’rdan  keltirilgan  ushbu  parchani 

oʻqiganda qishloq surati – hech kimning hayoliga kelmaydi.  

Toʻra Sulaymon she’rlarida oʻxshatish san’ati yuksak choʻqqiga chiqqan, 

desak  mubolagʻa  boʻlmaydi.Jonsiz  tabiat  va  uning  unsurlardan  unumli 

foydalana oladigan shoirningquydagi “Yolgʻiz “ she’rini olaylik:  

Senam yolgʻiz, men ham yolgʻiz men qayda yo sen qayda  

Oʻrtamizda qildim, togʻlar koʻrishar bu kun qayda  

Men ham yolgʻiz, sen ham yolgʻiz, men yerda- yu sen koʻkda  

Yetti iqlim yuki bordek mushdekkina yurakda. 

Yolgʻizlik  faqat  yaratganga  xos.  Inson  uchun  bu  musibatdir.  Misralar 

orqali Ollohga ishora bor. Insonga xos koʻrishish togʻlar obraziga koʻchirilgan. 

Mushdekkina yurakka yetti iqlim yuki borligi ham metofora. Negaki, yuk inson 

---

 

91 

gardanida  boʻladi.  Jumladan,  farzandlik  yuki,  yurt,  vatani  oldidagi  yuki  ka’bi 

ma’sulyati. 

Toʻra Sulaymonning deyarli har bir she’rida metaforani uchratamiz. Bu 

ham bir shoirning uslubi.  

Togʻlarga suyandim tayanch boʻlsin deb, 

Tayanch boʻlolmadi ulkan togʻlar ham. 

 

Bogʻlarda tunadim nomli boʻlay deb,  

Bolini etadi oʻsha bogʻlar ham.  

Toʻra  Sulaymon  togʻ,  bogʻ  tabiatini  dildan  sevgan  shoir.  Bogʻlarni  kim 

sevmaydi? Yam-yashil, jannatning ifori, soʻlim manzaralar, yengil shabadalar, 

ahyon – ahyonda koʻzga tashlanadigan togʻgullari, mehnat zalvorini yelkasiga 

olgan  odamlar  bu  goʻzal  hayot  manzarasidir.  Shoir  Toʻra  Sulaymon  mana 

shundan ilhomlanib, “Nido“ nomli she’r bitganlar. She’r shunchaki yozilmaydi. 

Unda shoir his- tuygʻulari, dardlari, quvonchi, shodlik damlari ham aks etadi. 

Lirik qahramon fikri oʻylari qorishib ketadi. Toʻra Sulaymon tayanch boʻlsin deb 

togʻlarga suyanadi. Aslida, yaqinlariga, doʻstlariga suyangan. Togʻlar obrazida 

foydalanib  metaforani  yuzaga  keltirgan.  Bogʻlar  ham  bolini  qizgʻongan.  U 

ishongan  insonlaridan  bol  ta’bi,  mehr,  oqibat,  sadoqat  kutgan.  Oʻxshatish 

yakuni  metofora  bilan  bezatgan.  Toʻra  Sulaymon  soʻzga  ayricha  bir  erkinlik 

bilan yondashib har qanday asov soʻzni ham yuvosh torttira oladi. Soʻzni ruhga 

boʻysundira oladi. Oʻzi soʻzning emas, ruhning studiyasida yuradi. Oddiygina 

soʻzlardan  Toʻra  Sulaymonga  xos  tasvir  uslubini  vujudga  keltia  oladi“,  deb 

yozilgan “Sensiz yolgʻiz gʻarib boʻldi” kitobda.