Tili va adabiyoti universiteti til va adabiyot: ilmiy va amaliy izlanishlar yo

Keywords: law, decree, judge, sentence, bribe, guilty, state priority. 

 

 

Tilshunoslik koʻpgina  fanlar  qatori  huquqshunoslik  bilan  ham  bog`liqligi 

natijasida  yurislingvistika  nomi  bilan  yangi  fan  yuzaga  keldi.  Bu  ikkala  fan 

Til va adabiyot:  

ilmiy va amaliy izlanishlar yoʻlidagi ilk odimlar   

 

2020-yil 30-aprel 

---

 

67 

oʻzaro  aloqadorlikda  qonun  tilini  oʻrganishni  taqazo  etadi.  Qonun  tili  ham 

oʻzining  ma’lum  bir  tarixiga  ega.  Qadimgi  davrlardan  boshlab  ayrim  olimlar 

yuridik til haqida ma’lumot berganlar. Sharqning buyuk mutafakkiri Abu Nasr 

Forobiyning  “Talxisu  navomisi  Aflotun”  (Aflotun  qonunlari  mohiyati)  nomli 

asarida  qonunlarning  mazmun  va  mohiyati  toʻgʻrisida  Platon  tomonidan 

yozilgan  asarga  batafsil  sharh  beriladi.  Bu  asarda  ta’kidlanishicha,  Platon 

qonunlarning tili masalasiga ham alohida e’tibor qaratib, bu haqda shunday 

yozadi:  “Sohibi  qonunning  har  bir  guruh  odamlarga  murojaati  tushunarli 

boʻlishi  lozim.  Buning  uchun  qonun  chiqaruvchi  odamlarning  idrok  etish 

imkoniyatlarini  hisobga  olishi  kerak,  toki  odamlar  uni  tushunsinlar.  Chunki 

odamlarga biror narsani tushunish va amalda qoʻllash qiyin boʻlishi mumkin. 

Tushunmovchilik  bunday  sohibi  qonundan  voz  kechishga  turtki  va  agʻdarib 

tashlashga sabab boʻlishi mumkin” [1, 24-bet] . Shuningdek, Aristotel ham oʻz 

asarlarida yuridik til, uning oʻziga xos tabiati haqida alohida toʻxtalib oʻtgan. 

Eramizning I-III asrlarida esa qonun tilining yuksak namunasini Rim huquqida 

koʻrish  mumkin.  Bu  davrda  Rim  huquqshunoslari  huquqiy  bilimlarni 

rivojlantirish bilan birga qonun tili, uning oʻziga xos jihatlari toʻgʻrisidagi ham 

mukammal ma’lumotga ega boʻlganlar. Ular qonunlarni aniq va qisqa, qonun 

tuzish  talablariga  toʻla  rioya  qilgan  holda  tuzganlar,  huquqiy  normalarni 

ravshan,  tiniq,  tushunarli boʻlishiga asosiy e’tiborni  qaratganlar.  Shuning 

uchun ham bu xususiyatlar Rim qonunchiligining ustun tomoni hisoblanadi. Bu 

qonunlar hali haligacha oʻzining puxta va pishiqligi bilan qonunchilikning eng 

yuksak namunasi boʻlib xizmat qilmoqda. Shuning uchun ham koʻplab buyuk 

daholar, sarkarda va podsholar oʻz qonunlari va kodekslariga Rim qonunchilik 

uslubini  asos  qilib  olganlar  va  oʻz  qonun  tuzuvchilaridan  Rim  qonun  tuzish 

uslubiyatini  oʻrganishni,  uning  eng  muhim  zarur  jihatlarini  anglashni  talab 

etganlar.  Jumladan,  Petr  I  oʻz  qonunlariga,  Napoleon  oʻz  kodekslariga  Rim 

qonunchilik  texnikasini  ijodiy  oʻzlashtirib,  qonunlarini  shu  davr  nuqtai 

nazaridan mukammal tuzishga erishganlar. Mahmud Koshgʻariyning “ Devoni 

lugʻatit turk” [2, 63-bet] nomli asarida qator terminlar yoxud terminlarning fe’l 

---

 

68 

shakllari  oʻz  ifodasini  topganligini  ta’kidlab  oʻtish  joiz.  Bu  terminlarning 

ayrimlarini koʻrib  chiqsak:  ichkin  er  –  josus,  aygʻoqchi,  jalafar  –  shoh  elchisi, 

jalachi er – har narsada odamga tuhmat qiluvchi, badgumon shaxs, kuchagi - 

zoʻrlik qildi, boshatdi – taloq qildi va boshqalar. Buyuk alloma Alisher Navoiy 

asarlarida  huquqshunoslikka  bevosita  aloqador  boʻlgan  yuzlab  termin 

ishlatilgan. Jumladan, uning “Mahbub ul qulub” nomli asarida qozilar haqidagi 

oʻn  ikkinchi  faslda  shunday  deyilgan:  “qozi  islom  binosiga  arkondur  na 

musilmonlar  xayr  va  sharriga  (yaxshilik  va  yomonlik)  nofizi  farmondur 

(hukm  yurituvchidir)  Shar’iy  hiylalar  guruhidan  koʻngli  ochiq,  fuqaho