Til deb murakkab muloqot tizimiga yoki shu tizimni oʻrganish va ishlatish qobiliyatiga aytiladi. 02 Tilshonoslik

Oltoy tillar oilasi
Fin-ugor tillar oilasi
Som-xom tillar oilasi
Kavkaz tillar oilasi
Xitoy-tibet tillar oilasi
dravid
malay-polinez
avstraliya
papua
afrika
HIND-YEVROPA TILLAR OILASI
Slavyan guruhi

• belorus
• rus
• ukrain
• chex
• slovak
• polyak
• makedon
• serb
• xorvat
• sloven

German guruhi

• ingliz
• nemis
• shved
• norveg
• dat
• island
• golland

Roman guruhi

• fransuz
• ispan
• portugal
• italyan
• rumin
• moldavan

HIND-YEVROPA TILLAR OILASI
Boltiq guruhi

• litva
• latish
• latgal

Eron guruhi

• fors
• afg‘on
• osetin
• kurd
• tojik

Hind guruhi

• hind
• urdu
• bengal
• panjob
• gujarat

SOM-XOM TILLAR OILASI
Semit yoki som guruhi – arab, axmar, xarari, oysor, ivrit
Qushit guruhi – galla, somali, saho, beja
Berber guruhi – kobil, shilx, rif, tamazist
Chad-xom guruhi – xause, kotoko, angas, karekare, sura, chuzgu, mubi
Arab guruhi –qadimgi arab tili
Oltoy tillar oilasi. Turk, mo‘g‘ul, manjur, yapon, koreys til tarmoqlari kiradi.
Turkiy tillar tarmog‘i quyidagi guruhlarga bo‘linadi:
O‘g‘uz guruhi – turkman, gagauz, ozarbayjon, turk, qrim tatar, bolqon turklari
Qipchoq guruhi – qo‘miq, qarayim, balqar, tatar, boshqird, no‘g‘ay, qoraqalpoq, qozoq
Qarluq-uyg‘ur guruhi – o‘zbek, yangi uyg‘ur
Uyg‘ur-o‘g‘uz guruhi – tuva, tofalar, yoqut, xakas, shor, sariq uyg‘ur
Qirg‘iz-qipchoq guruhi – qirg‘iz, oltoy tillari
KAVKAZ TILLAR OILASI
G‘arbiy guruh – abxaz, abazin, kabardin, ubix
Nax guruhi – chechin, ingush, batsbiy
Dog‘iston guruhi – avar, dargin, lezgin, lak, karatin, gunzib
Janubiy guruh – megrel, chan, gruzin, kartaliy, svan, guriy
Fin-ugor tillar oilasi
Fin guruhi – fin, eston, karel, komiziryan, komi-permyak, udmurt, mariy, mord
Ugor guruhi – venger, mansiy, xantiy
Xitoy-tibet tillar oilasi
Tay-xitoy guruhi – xitoy, dungan, tay, laos, chjuan, vyetnam
Tibet-birma guruhi – tibet, birma
Dunyo tillari morfologik jihatdan, ya’ni
tarkibidagi soʻzlarning tuzilishi jihatidan quyidagi guruhlarga boʻlinadi:
Amorf tillar

• xitoy tibet birma vetnam xitoy-tibet oilasiga mansub bo‘lgan boshqa tillar

Agglyutinativ tillar

• turkiy tillar o‘zbek tili fin-ugor tillari dravid indonez hindu tillari yapon tili koreys tili

Flektiv tillar

• hind-yevropa tillari semit xamit tillari ingliz tili rus tili arab tili

Polisintetik tillar

• chukot tili Amerikadaayrim hind tillari Osiyodagi paleosiyo oilasiga kiruvchi ayrim tillar

TILLARNING MOROFOLOGIK XUSUSIYATI
01
Amorf tillar xususiati – tarkibidagi so‘zlar hech qanday sintaktik shakl yasovchi qo‘shimchalarsiz, to‘g‘ridan to‘g‘ri birikib, bog‘lanib keladi.

02
Agglyutinativ tillar xususiyati – har bir grammatik ma’no ma’lum bir grammatik ko‘rsatkich bilan ifodalanadi. Masalan, yozmadim so‘zi tarkibida -ma fe’lning bo‘lishsizlik qo‘shimchasi, -di fe’lning zamon shakli, -m affiksi fe’lning shaxs-son ko‘rsatkichi hisoblanadi.

03
Flektiv tillar xususiyati – birdan ortiq grammatik ma’no birgina grammatik koʻrsatkich orqali ifodalanadi. Masalan, rus tilidagi kniga so‘zi tarkibidagi -a qo‘shimchasi jinsni (jenskiy rod), bosh kelishikni, birlik sonni ifodalab kelgan.

O‘zbek tili qay biriga kiradi deb o‘ylaysiz?
04
Polisintetik tillar xususiyati – butun bir gap bir so‘z holida yoziladi.

TEST TAHLILI
1
Ehtiyottalab tillar qatorini belgilang.

A
ingliz, xitoy, ispan, nemis, yapon, fransuz, arab tillari

B
ayn tili, yuka (gir) tili, ubix tili

Siz qaysi javob to‘g‘ri deb o‘ylaysiz?
C
belorus, yoqut, chechen, tuva tillari

D
aleut, ters-sam, itelmen tillari

TEST TAHLILI
2
Oxirgi yuz yillikda qancha til o‘lik tilga aylandi?

A
1000 ta

B
700 ta

Siz qaysi javob to‘g‘ri deb o‘ylaysiz?
C
500 ta

D
300 ta

TEST TAHLILI
3
Dunyoda so‘z jihatdan eng badavlat tillar qaysi?

A
ingliz va xitoy tillari
B
xitoy va arab tillari

Siz qaysi javob to‘g‘ri deb o‘ylaysiz?
C
ingliz va ispan tillari

D
arab va ingliz tillari

TEST TAHLILI
4
Yer kurrasi bo‘ylab eng keng tarqalgan til qaysi qatorda to‘g‘ri berilgan?
A
ingliz tili

B
xitoy tili

Siz qaysi javob to‘g‘ri deb o‘ylaysiz?
C
ispan tili
D
arab tili

KO‘RISHGUNCHA XAYR!