Til – O‘zlikning bosh belgisi

TIL – O‘ZLIKNING BOSH BELGISI
Reja:
1. Til – o‘zlikning bosh belgisi
2. Til millatning bosh belgisi
3. Til har bir millatning koʻzgusi
2019-yil 21-oktabrda “O‘zbek tilining dаvlаt tili sifаtidаgi nufuzi vа mаvqeini tubdаn оshirish chоrа-tаdbirlаri to‘g‘risidа”gi O‘zbekistоn Respublikаsi Prezidentining PF-5850-sоnli Fаrmоni e’lоn qilingаch, fаrmоndа belgilаngаn vаzifаlаrning sаmаrаli ijrоsini tа’minlаsh mаqsаdidа Vаzirlаr Mаhkаmаsidа Dаvlаt tilini rivоjlаntirish depаrtаmenti tаshkil etildi.
Oʻzbek tili yer yuzidagi eng boy va qadimiy yozma anʼanalariga ega tillardan biridir. Uning ildizlari tarixning ming yilliklari qaʼriga borib taqaladi, ana shunday chuqur manbalardan quvvat va qudrat oladi. Bu til bugunni moziy bilan, ajdodlarimizning benazir tafakkuri va taxayyuli mahsuli boʻlmish aqliy va badiiy inkishoflari bilan muntazam bogʻlab turuvchi qoʻporilmas koʻprikdir. Bu til oʻzbekning hech narsa bilan qiyoslab boʻlmaydigan bebaho boyligi, oʻzligining oʻzagi, “men”ligining magʻzi maqomidagi muhtasham mulkidir. Yaqin oʻtmishimizdagi istibdod davrida oʻzbek tilining yagona vatani boʻlmish Oʻzbekistonda bu tilning haq-huquqlari benihoya bepisandlik bilan poymol qilindi, uning qoʻllanishi “qizil quyushqon”ga solindi, u rasmiy muloqot maydoniga yoʻlatilmadi. Albatta, bunday munosabat xalqning, millatning hamiyatiga qilingan tajovuz edi va bu xalq qalbidagi adoqsiz ogʻriq edi.
Islom Karimovning taʼbiri bilan aytganda, “oʻzbek tili mustaqil davlatimizning bayrogʻi, gerbi, madhiyasi, Konstitutsiyasi qatorida turadigan, qonun yoʻli bilan himoya qilinadigan muqaddas timsollaridan biriga aylandi”.
– Tilni millatdan, millatni tildan ajratib boʻlmaydi. Shuning uchun xalqimizda “Til – millat koʻzgusi”, “Til – millatning ruhi” tarzidagi hikmatnamo gaplar bor. 
Til millatning bosh belgisi, asos unsuri ekanligi haqidagi gap faqat shaklga daxldor emas, til millatning magʻzi va mohiyatiga daxldor tushunchadir. Til ilmida oʻziga xos oʻchmas iz qoldirgan, dunyo tilshunosligini yangi oʻzanlarga burib yuborishga zamin hozirlagan olmon allomasi Vilgelm fon Gumboldtning: “Mening millatim tilining doiralari mening dunyoqarashimning doiralarini bildiradi”, degan gaplari bugun jahon tilshunosligida shakllanib ulgurgan “lisoniy madaniyatshunoslik” yoʻnalishining asosini tashkil etmoqda.
Zotan, “milliy ong”, “milliy dunyoqarash”, “milliy tafakkur”, “milliy ruh”, “milliy mentalitet” kabi zalvorli tushunchalarni tilsiz, tildan tashqarida tasavvur etib boʻlmaydi. Bu tushunchalarsiz esa millat degan birlikning tasavvuri imkonsizdir. Til va tafakkur bir-biri bilan shunchalik bogʻliqki, ularning birisiz ikkinchisi mavjud boʻlolmaydi. Oʻsha V. Gumboldtdan boshlangan va bugun aksariyat tilshunoslar tomonidan eʼtirof etilgan qarashlarga koʻra til tafakkurning qanday boʻlishini tayin etadi, aytish mumkinki, inson dunyoni oʻz tili mantigʻidan kelib chiqib, yaʼni tili bilan idrok etadi, eshitadi va koʻradi. Har bir xalqning, millatning oʻziga xos, tiliga uygʻun milliy tafakkur tarzi mavjud. Til va millat, demakki, xalqning dialektik birligi juda ham yaxlitdir. Til, ayniqsa, ona tili taʼlimida bu birlikning muntazam idroki tarbiyasining zaruriyatini tushuntirish quyoshning borliqdagi ahamiyati haqida gapirishday ortiqcha bir ishdir. Ona tili taʼlimida buni oʻqituvchi biror on unutmasligi shart.
– Bugun ona tili taʼlimi boʻladimi, xorijiy tillarni oʻrganish boʻladimi, oʻquvchilarning lisoniy kompetentligini oʻstirish oʻqituvchi oldidagi ustuvor vazifa sifatida baholanmoqda. Bu borada maxsus oʻquv dasturi ham sinovdan oʻtkazilmoqda.
– Har qanday til taʼlimining, ayniqsa, ona tili taʼlimining pirovard maqsadi oʻquvchini tilday sinoatli olamga olib kirish, bu olamni uning oʻziniki qildirish va unda hech bir mushkulotsiz, nafaqat mushkulotsiz, balki huzur va hayrat bilan erkin harakat qilmoq layoqatini tarkib toptirishdan, ana shunday malaka sohibini tarbiyalashdan iborat. Tabiiyki, oʻquvchining lisoniy layoqatlilik darajasini shakllantirish va oʻstirish birdan boʻladigan ish emas, bunga oʻquvchi ham, oʻqituvchi ham jiddiy harakat qilmogʻi, astoydil kirishmogʻi lozim. Buning uchun oʻqituvchi muntazam va tadrijiy tarzda ish olib bormogʻi maqsadga muvofiq. Mazkur muammoning maqbul yechimlarini topish bilan mashgʻul boʻlgan nazariyotchi va amaliyotchi mutaxassislarning bu boradagi maxsus taklif va tavsiyalari mavjud, bu taklif va tavsiyalar asosida taʼlim tizimida aniq ishlar olib borilmoqda.