Tijorat banklari passiv operatsiyalari mohiyati va tarkibi

Lizing operatsiyalari. Lizing operatsiyalarining kichik va o`rta biznes sub`ektlari uchun kulay tomoni, ta`minot talab etilmaydi. SHuningdek, O`zbekistonning amaldagi Konunchiligiga asosan, lizingga olingan molmulklar uchun molmulk soligi lizing davri uchun tulanmaydi. SHu bilan birgalikda, lizing operatsiyalarini amalga oshirish chogida, lizing ob`ekti texnologik uskuna bo`lib, import kilinadigan bo`lsa, bojxona tshlovi va KKS tshlashdan ozod etiladi. Keyingi yillarda tijorat banklari faoliyatida ijara yoki lizing (Leasing – ingl. «ijara») operatsiyalarini moliyalashtirish bilan bog’liq
faoliyat turlari keng rivojlanmoqda. Bu operatsiyalarning mohiyati shundaki, banklar mashinauskuna, jihozlar, transport vositalarini sanoat korxonalariga o`zoq muddatli ijaraga beradi va ular bilan lizing shartnomalarini to`zadi. Bu holda bank vositalarni sotib olish uchun sanoat korxonalariga ssuda berish o`rniga ularni o`zi sotib oladi va iste`molchilarga ijaraga bergan holda egalik huquqini o`zida saqlab qoladi. Bunda bank ssuda foizini emas, balki ijara haqini (lizing to`lovini) oladi. Korxonalar uchun esa lizing investitsiyalarni moliyalashtirishning maxsus usullaridan biri hisoblanadi. Lizing operatsiyalarida uch sub`ekt – ijaraga beruvchi, ijaraga oluvchi va mol etkazib beruvchi ishtirok qiladi. Ijaraga beruvchi bu – moliyaviy xarakterdagi vazifani bajaruvchi, ixtisoslashgan moliyaviy (lizing) korxonadir. Lizing, eng avvalo, moliyaviy investitsiyayalarning vositasi va ishonchli moliyaviy manbalarni talab qilgani uchun jahon amaliyotida lizing kompaniyalari banklar tomonidan nazorat qilinadi yoki ularning sho`ba korxonalari bo`ladi. Amaliyotda lizingning bir necha turlari qo`llaniladi. Bular operativ yoki ishlab chiqarish lizingi, moliyaviy lizing va boshqalardir.


Faktoring operatsiyalari. Bu operatsiyalar butun xo`jalik ko`lamida to`lovlar aylanishini amalga oshirish bilan bog’liqdir. Faktoring (ingl. Factor – vositachi) – hisob-kitoblarni tashkil etish sohasidagi yangi xizmat turlaridan bo`lib, mijozning aylanma kapitalini kreditlash bilan muvofiqlashadi. Bunday
operatsiyalarni chet ellarda, odatda, maxsus faktoring kompaniyalari amalga oshiradilar. Ular banklar bilan bog’liq yoki ularning ixtisoslashgan sho``balari va kompaniyalari hisoblanadi. O`zbekiston bankalari faktoring operatsiyalarini amalga oshirilayotganda bu operatsiyalarning buxgalteriya hisobini yuritmaydi. Xolbuki taraqqiy etgan mamlakatlarda factoring kompaniyalari faktoring operatsiyalarining buxgalteriya hisobini ham yuritadi. Banklarda kreditlashning faktoring shakli ham mavjud. Faktoring – bu mol etkazib beruvchini kreditlash shakli bo`lib, bunda bank tovar hujjatlarini o`zining diskont stavkasi bo`yicha regress huquqi bilan yoki regress huquqisiz sotib oladi.