Tijorat banklari passiv operatsiyalari mohiyati va tarkibi

Tijorat banklari depozitlari mohiyati va tarkibi. Depozit operatsiyalar – banklarning depozitorlar bilan tuzgan shartnomalari asosida deposit maqsadlariga ko`ra muayyan muddatga jalb etish hamda saqlashga doir operatsiyalardir. Pul qo`yuvchilar toifasidan kelib chiqqan holda, depozitlar
quyidagilarga bo`linadi: 1. yuridik shaxslar (korxonalar, tashkilotlar); 2. jismoniy shaxslar; Mablag’larni olish shakliga ko`ra depozitlar quyidagilarga
bo`linadi: 3. muddatli depozit mablag’lar. Muddatli depozitlar bu banklar tomonidan ma`lum muddatga jalb qilinadigan depozitlardir. Bu turdagi depozitlarlar qo`yilgan muddatda o`zgarmas bo`lishi lozim va ular joriy to`lovlar uchun ishlatilmaydi. 4. talab qilib olingunga qadar depozit mablag’lar; 5. aholining jamg’arma qo`yilmalari. Nazariy jihatdan zamonaviy bank tizimida naqd pulsiz aylanishlarning rivojalanishi natijasida dastlabki shakllantirilgan
depozitlarni (dastlabki yoki real depozitlar Markaziy bank tomonidan chiqarilgan naqd pullar asosida shakllanganlikni taqozo qiladi) cheklanmagan tarzda bir bankdan ikkinchi bankka o`tkazish, shu bilan birga, tijorat banklari tomonidan berilayotgan kreditlarni cheksiz oshirish imkoniyati mavjud. Xorijiy nazariyada bu jarayon deposit mul’tiplikatsiyasi (ya`ni mablag’larning bir bankdan boshqasiga zanjirsimon shaklda o`tkazilishi) va kredit ekspantsiyasi deb nom olgan. Markaziy bank tomonidan o`rnatilgan majburiy zaxira talablari bank tizimida depozit va kreditlarni oshirishning bevosita cheklovchisi bo`lib xizmat qiladi. Bank resurslarining asosiy qismini jalb qilingan mablag’lar, jumladan yuridik va jismoniy shaxslarning depozitlaridan tashkil topadi. Bank kredit pullar chikarish depozitlar yaratish yo`li bilan to`laqonli pullar o`rnini bosuvchi kredit vositalarini vujudga keltiradi.


Tijorat banklari faoliyati qanday qonun bilan tartibga solinadi. O`zbekiston Respublikasi “Banklar va bank faoliyati to`g’risida”gi Qonuni ikkinchi darajali bank tizimi – tijorat banklari faoliyatining huquqiy asosini aniq-puxta belgilab berdi. Unda bank aktivlarini diversifikatsiyalash va xorijiy kapital jalb qilish asosida universal tijorat banklarini shakllantirish printsiplari mustahkamlangan.