Tijorat banklari aktivlari va passivlarini boshqarish bu pul mablag’larini

2.1-rasm. Tijorat banklari aktivlari va passivlarini boqsharishning 
an’anaviy usuli orqali boshqariladigan operatsiya turlari 

---

27 
TBAPBning noan’anviy usullari sifatida xedjerlash va sekyuritizatsiyalashni 
ta’kidlash lozim. Bozor iqtisodiyoti sharoitida TBAPBning ushbu usullari juda 
keng va samarali qo’llanilmoqda.
Xedjirlash – bu kelgusida bozor riski va foizlarining o’zgarish ehtimolini 
aniqlash va undan himoyalanish maqsadida muddatli sug’urta kontraktlarni tuzish 
tizimidir. Bir so’z bilan aytganda, TBAPBda vujudga kelish ehtimoli bo’lgan 
risklarni kamaytirish va bartaraf etish hamda moliyaviy yo’qotishlarni oldini olish 
maqsadida xedjerlash qo’llaniladi. 
Kurslar (baho)ning o’zgarishi natijasida vujudga keladigan risklarni 
sug’urtalash maqsadida tuzilgan shartnoma ―xedjv‖ bo’lib, xedjerlashni amalga 
oshirayotgan xo’jalik sub’ekt ―xedjer‖ hisoblanadi. Ushbu usul muta’dil bahoni 
belgilash va daromad olish yoki mo’ljaldagi xarajatni qilish imkoniyatini beradi. 
Albatta, riskli operatsiyalarni xedjerlash ular bilan bog’liq risklarni batomam 
yo’qotib yuborish imkoniyatini bermaydi, balki ushbu xedjerlashda risk 
transformatsiyasi yuz berib, vujudga kelishi mumkin bo’lgan riskni vositachi o’z 
zimmasiga oladi. Xedjerlashda operatsiyalarning ikkita holati inobatga olinadi: 1) 
kurs (baho)larning oshishini xedjerlash; 2) kurs (baho)larning pasayishini 
xedjerlash. 
Aktivlarni boshqarishda qo’llaniladigan sekyuritizatsiyalash mexanizmi 
1990 yillarda AQShda vujudga keldi, sekyuritizatsiyalash juda tez muddatda bank 
aktivlarini boshqarishda va moliya bozorlarida risklarni pasaytirishda olamshumul 
ahamiyatga ega bo’ldi. Mohiyatiga ko’ra sekyuritizatsiyalash, bankka daromad 
keltiruvchi aktivlarni zudlik bilan sotish imkoniyatini beruvchi obligatsiya yoki 
boshqa qimmatli qog’ozlarning emissiyasi orqali likvid mablag’larga aylantirish 
tartibidir. 
Biroq, sekyuritizatsiyalash aktivlarni boshqarishning bevosita risk bilan 
bog’liq usullaridan biri bo’lib, risk darajasining yuqori yoki past bo’lishi 
emitentning mahalliy va xalqaro moliya bozorlardagi moliyaviy holati va nufuziga 
bog’liqdir.

---

28