Tibbiyotda axborot texnologiyalari

Tizilmalashtirish
– bu ma‘lumotlarni tasvirlash usullari 
haqidagi kelishuvni kiritishdir. Agar ma‘lumotlarni tasvirlash 
usuli haqida kelishuv bo‗lmasa, u holda ular tizilmalashtirilmagan 
deyiladi. Tizilmalashtirilmagan ma‘lumotlarga misol sifatida matn 
fayliga yozilgan ma‘lumotlarni ko‗rsatish mumkin. 
Ma‘lumotlar bazasi – kompyuter xotirasiga yozilgan ma‘lum 
bir strukturaga ega, o‗zaro bog‗langan va tartiblangan 
ma‘lumotlar majmuasi bo‗lib, u biror bir ob‘ektning xususiyatini, 
holatini yoki ob‘ektlar o‗rtasidagi munosabatni ma‘lum ma‘noda 
ifodalaydi. 
MB 
foydalanuvchiga 
strukturalashtirilgan 
ma‘lumotlarni saqlash va ishlatishda optimal qulaylikni yaratib 
beradi. Ma‘lumki ma‘lumotlarni kiritish va ularni qayta ishlash 
jarayoni katta hajmdagi ish bo‗lib ko‗p mehnat va vaqt talab 
qiladi. MB bilan ishlashda undagi ma‘lumotlarning aniq bir 
strukturagi 
ega 
bo‗lishi, 
birinchidan 
foydalanuvchiga 
ma‘lumotlarni kiritish va qayta ishlash jarayonida undagi 
ma‘lumotlarni tartiblashtirish, ikkinchidan kerakli ma‘lumotlarni 
izlash va tez ajratib olish kabi qulayliklarni tug‗diradi. MB 
tushunchasi fanga kirib kelgunga qadar, ma‘lumotlardan turli 
ko‗rinishlarda foydalanish juda qiyin edi. Bugungi kunda turli 
ko‗rinishdagi ma‘lumotlardan zamonaviy kompьyuterlarda 
birgalikda foydalanish va ularni qayta ishlash masalasi hal qilindi. 
Kompьyuterlarda saqlanadigan MB maxsus formatga ega bo‗lgan 
muayyan tuzilmali fayl bo‗lib, undagi ma‘lumotlar o‗zaro 
bog‗langan va tartiblangandir. 
Demak, ma‘lumotlar bazasi deganda ma‘lum bir strukturada 
saqlanadigan ma‘lumotlar to‗plami tushuniladi. Boshqacha qilib 
aytganda MB - bu ma‘lum berilgan aniq bir strukturaga ega 
bo‗lgan ma‘lumotlarni o‗z ichiga oluvchi maxsus formatga ega 
bo‗lgan fayldir. Ma‘lumotlarni strukturalashtirish - bu shunchaki 
ma‘lumotlarni tasvirlashda qandaydir moslikni kiritish usulidir. 
Odatda MB ma‘lum bir ob‘ekt sohasini ifodalaydi va uning 
ma‘lumotlarni 
o‗z 
ichiga 
oladi, 
ularni 
saqlaydi 
va 
foydalanuvchiga 
ma‘lumotlarni 
qayta 
ishlashda 
undan 
foydalanish imkonini yaratib beradi. 

---

Ko‘pgina kuzatuvchilarning fikricha, ilmiy axborot 
texnologiyalari hamda sog‘liqni saqlash o‘zaro chambarchas 
bog‘liq. Qator sog‘liqni saqlash tashkilotlari klinik axborot 
boshqaruvi sohasidagi kompyuterlashgan tizimdan foydalanishga 
asoslangan faoliyatni yuritishga e’tibor qaratmoqdalar. Bunda 
albatta, kompyuter nafaqat bemorga xizmat qilish, balki kerakli 
ma’lumot almashinuvida, teletibbiyot masalalarini hal etishda 
ham bevosita ishtirok etadi. Masalan, bemorning bir tibbiy 
muassasaga murojaat qilganida, shu ko‘nga qadar qaysi tibbiy 
muassasalarda davolangani hamda bundagi davolash usullarini 
o‘rganish imkoni bo‘ladi. Shuningdek, davolash uslubini 
o‘rganishda markazlashgan kutubxonaga ulanish masalalari, 
bemorning kasallik ma’lumotlarini konffidensialligi, bemorlar va 
shifokorlarga kerakli ma’lumotni taqdim etib bera oladigan, 
havfsiz bo‘lish bilan birga boshqa qo‘shimcha ma’lumotlarni 
taqdim eta olishi kerakdir. Bularning barini sog‘liqning elektron 
yozuvi o‘zida aks ettiradi. Elektron yozuvning joriy qilinishi 
integratsiya tizimining vazifasi hisoblanadi. Tibbiy elektron 
yozuvlari (TEYo) ning klinik tadqiqotlarni saralashdagi o‘rnini 
o‘rganamiz. TEYoning joriy qilinishi bemorning kundalik 
ko‘zatuvida chalkashliklarni tug‘ dirishi mumkin. Sababi, onlayn 
tizimida kiritilgan keyingi ma’lumot yangilanishi mumkin bo‘ladi. 
Dinamikani o‘rganishda esa asosiy klinika kompyuterining 
xotirasiga murojaat orqali aniqlanishi mumkin. 
Sog‘liqni saqlash tizimida sifatli xizmat ko‘rsatishda hukumatning 
o‘rnini alohida ta’kidlash joiz. Sababi ayrim aholi vakillarining 
salomatligi haqidagi ma’lumotlarning ovoza bo‘lishi, ayrimlarga 
taz'yiq o‘tkazilishini oldini olish, jamiyatdagi ijtimoiy tinchlik 
ta’minlanishi kerak. Ko‘zatuv vaqti o‘rnatilgandan keyin olingan 
ma’lumotlarni haqiqiyligini tekshirishda taqdim etuvchilarga 
ularni 
tasdiqlash 
uchun 
qayta 
yuboriladi. 
Shu 
tariqa 
markazlashgan tizimda ikki tomonlama aloqa yo‘lga qo‘yilgan 
bo‘ladi. Bu bevosita taqdim etuvchining axborotini axborot 
integratsiyasiga mos holda standartlashni
 
ta’minlaydi. 
 

---

 
Shifokor va elektron-tibbiy nazoratchi orasidagi bunday 
bog‘liqlik klinik tajribalarni ancha sifatli va samarali o‘tishini 
ta’minlaydi. Sog‘liqni saqlashni rejalashtirishda bir necha klinik 
va regional tibbiy muassasalardan olingan ma’lumotlarning 
davlat darajasida hal etish imkonini beradi. Internet va raqamli 
axborot almashinuvi bugungi kunda tibbiyot va sog‘liqni 
saqlashning ajralmas qismiga aylandi
.
10 
Sog‗liqni 
saqlash 
tizimida 
elektron 
ma‘lumotlardan 
foydalanish tizimini yaratish va undan keng foydalanish dolzarb 
mavzu. Bugungi kunda ma‘lumotlar bazasini yaratish barcha 
davlat tashkilotlarida yo‗lga qo‗yilgan. Sog‗liqni saqlash tizimi 
bundan mustasno emas. Ushbu tizim markazlashgan tibbiyot 
muassasalarida keng ko‗lamda ishlatilmoqda.
TEYo tizimi tarkibiy qismlarning umumlashtirilgan va 
funksional holatini ko‘rsatadi. Ayni paytda ishlatiladigan tizimlar 
misol bo‘ladi. Besh funksional qismlariga: 
1. To‘plangan ma’lumotlar ko‘rinishidagi integratsiya; 
2. Shifokorning kirish tartibi; 
3. Klinik qarorni qo‘llab-quvvatlashning bilim manbalari; 
4. Access; 
5.Integratsiyalangan aloqa va ma’lumotlarni qo‘llab-
quvvatlash; 
6.Kasal ma’lumotlari – TEYo keng qamrovli maqsadi.