Tibbiyotda axborot texnologiyalari

parametr – o‘zgaruvchi
deb ataladi. 
Parametr-o‗zgaruvchini parametr-qiymatdan farq qilish uchun 
protsedurani aniqlashdagi parametrlar ro‗yxatida o‗zgaruvchi 
oldidan var xizmatchi so‗zi yoziladi. Parametr – o‗zgaruvchidan 
so‗ng albatta, uning tipi ko‗rsatib qo‗yiladi. Yuqorida 
aytganimizdek, formal parametr – qiymat o‗rniga protseduraga 
murojaat vaqtida shu tipli ifoda yozish mumkin bo‗lsa, parametr – 
o‗zgaruvchi uchun bu hol mutlaqo mumkin emas. 
Protsedurani mukammallashtirib borish dinamikasini his etish 
uchun yana, yuqorida ko‗rilgan maksimum topish misolining 
dasturini parametr – o‗zgaruvchi ishlatgan holda ko‗rib chiqamiz: 
var 
x, y, u, v: real; 
procedure max3 (a, b: real; var S: real); begin 
if a > b then S := a else S := b; 
end; 
begin 
x := StrToFloat (Edit1.Text); y := StrToFloat (Edit2.Text); 
max3(x + y, x * y, u); {x+y va x*y ifodalarining kattasi u 
o‗zgaruvchisiga o‗zlashtirilmoqda} max3(0.5, u, v); {0.5 va u 
ifodalarining kattasi V o‗zgaruvchisiga o‗zlashtirilmoqda} 
ShowMessage (FloatToStr(u)+‘ ‗+FloatToStr(v)); end; 
Shunday qilib, bitta dasturni protseduraning uch xil varianti 
uchun tuzib chiqib, natijada ixcham va sodda dasturga ega 
bo‗ldik. 
Protseduralarni aniqlashda shu paytgacha oddiy tipli 
parametrlardan foydalanib keldik. Lekin, biz shuni yaxshi 
bilamizki, Delphi tilida hosilaviy tiplar ham mavjud. Parametr – 
o‗zgaruvchiga hosilaviy, yangi tiplar berish xuddi oddiy skalyar 
tip berish kabi amalga oshirilaveradi. Ammo, parametr – 
qiymatlarda yangi tiplar masalasiga batafsilroq yondashish kerak. 
Biz yuqorida eslatib o‗tdikki, faktik parametr formal parametr 
– qiymatga mos tipli ixtiyoriy ifoda bo‗lishi mumkin. Lekin 
Delphi tilida ixtiyoriy tipli qiymatlar uchun shu tipdagi natija 
beruvchi hech qanday amal ko‗zda tutilmagan. Shuning uchun, bu 

---

tiplar uchun faktik parametrlar faqat shu tipga mos o‗zgaruvchilar 
bo‗lishi mumkin xolos. Bunday hol, xususiy holda massivlar 
uchun ham o‗rinlidir. 
Faraz qilaylik, dasturda o‗zgaruvchilar quyidagicha e‘lon 
qilingan bo‗lsin: const n = 20; 
type vector = array [1..N] of real; var 
u, v: real; x, y: vector; 
Bu yerda u=max{xi}, v=max {y;} larni aniqlash talab 
qilinayotgan bo‗lsin. 
Vektorning eng katta hadini topishni, albatta, protsedura 
ko‗rinishida tashkil qilamiz: 
procedure max1(A:vector; var S: real); 
var 
i: integer; 
begin 
S := A[1]; 
for i:=2 to n do 
if A[i] > S then S:= A[i] 
end; 
Bu protseduraga asosiy dasturda murojaat max1(x, u); 
max1(y, v); ko‗rinishida amalga oshiriladi. Protseduradagi A 
vektorini parametr – qiymat sifatida yozib qo‗yganimiz uchun, 
protseduraga qilinayotgan har bir murojaatda A vektorga mos 
ravishda X va Y vektorlari ko‗chirib yoziladi va so‗ng protsedura 
o‗z ishini bajaradi. Biz bilamizki, bir tarafdan, massivlarning 
sirtida ko‗chirish amalini bajarishga ancha vaqt ketadi, ikkinchi 
tarafdan, har safar yangidan protseduraga qilingan murojaatda A 
vektor uchun xotiradan qo‗shimcha joy ajratiladi. SHuning uchun, 
protseduraning sarlavhasida quyidagicha almashtirish qilsak, 
yuqoridagi ikki kamchilikni bartaraf qilgan bo‗lamiz: procedure 
max1(var A: vector; var S: real); 
Endi protsedurani e‘lon qilish, undan foydalanib dastur 
yaratish malakasini hosil qilganimizdan so‗ng, uni e‘lon 
qilishning sintaksis qoidalarini ko‗rib chiqaylik. 
Protsedurani aniqlash (e‘lon qilish) quyidagicha amalga 
oshiriladi: 

---

:=
; 
Bu yerda tushunchasi to‗liqligicha  
tushunchasi bilan bir xil sintaksis qoida asosida aniqlangani 
uchun, bu tushunchaga ortiq qaytib o‗tirmaymiz. 
Endi esa 
ga ta‘rif beramiz: 
:=Procedure
| 
Procedure 
() 
Protsedura ismi dasturchi tomonidan tanlanadigan oddiy 
identifiqator hisoblanadi. 
Formal parametrlar ro‗yxati quyidagicha aniqlanadi: 
:= seksiyasi> {; } 
Formal 
parametrlar 
seksiyasi 
deganda 
protsedura 
parametrlarining parametr-qiymat va parametr-o‗zgaruvchilardan 
iborat bo‗lishligi tushuniladi: 
:={ {, }: tipi> | var {, }:  
bu yerda – formal parametrlar sifatida ishlatiladigan 
identifiqator. 
Endi yuqoridagi aniqlashlarga tushuntirishlar berib o‗tamiz. 
Yuqoridagi Bekus-Naur formulalaridan ko‗rinib turibdiki, 
formal parametrlar ro‗yxati (agar u mavjud bo‗lsa) bitta yoki bir 
nechta 
o‗zaro nuqta-vergul (;) belgisi bilan ajratilgan 
seksiyalardan tashkil topgan. Har bir seksiyada esa o‗z navbatida, 
bitta yoki bir nechta o‗zaro nuqta-vergul bilan ajratilgan formal 
parametrlar 
qatnashishi 
mumkin. 
Protseduradagi 
formal 
parametrlar sonini, dasturchining o‗zi protsedurani aniqlash 
moxiyatidan kelib chiqqan holda tanlaydi.