Tibbiyot psixologiy asi

Erta uyqusizlik

1. 
   - qiynalmay uyquga ketish
   
2. 
   - ba’zan uyqu kelmasligidan shikoyat qilish (30 daqiqadan ko'proq)
   
3. 
   - har kecha uxlay olmayotganidan shikoyat qilish
   

338

5. 
   0‘rta uyqusizlik
   

1. 
   - yo'q
   
2. 
   - tun mobaynida notinch uyqudan shikoyat qilish
   
3. 
   - butun tun mobaynida bir necha bor uyg‘onib ketish, o‘midan turish
   

6. 
   Kechikkan uyqusizlik
   

1. 
   - yo‘q
   
2. 
   - erta uyg'onib ketish va so‘ng yana uyquga ketish
   
3. 
   - erta saharda butunlay uyg‘onib ketish
   

7. 
   Ishchanlik va faollik
   

1. 
   - qiyinchiliklar yo'qligi
   
2. 
   - ishga qodir emaslik hissi, charchash va holsizlik hissi
   
3. 
   - ish va boshqa faoliyatga qiziqishning yo‘qolishidan shikoyat qilish yoki xulq-atvorida sezdirib turish, beqarorlik va apatiya (qo'shimcha tarzda ish yoki faollikka tashqaridan undashga muhtoj)
   
4. 
   - faollikni namoyon qiluvchi belgilarning yo‘qligi yoki tsh samaradorligining pasayishi
   
5. 
   - kasallik sababli ishdan voz kechish
   

8. 
   Karaxtlik
   

(fikrlar karaxtligi va nutqning sekinlashuvi, fikrni bir joyga jamlay olmaslik, harakat faolligining pasayishi)

1. 
   - nutq va fikrlash saqlangan
   
2. 
   - suhbat chog‘ida yengil karaxtlik
   
3. 
   - suhbat chog'ida sezilarli karaxtlik
   
4. 
   - so'rov-suhbat chog'ida kuchli qiyinchiliklar
   
5. 
   - stupor
   

9. 
   Xavotirli qo‘zg‘alishlar
   

1. 
   - yo‘q
   
2. 
   - notinchlik
   
3. 
   - qo‘li bilan tartibsiz harakatlar qilishi, sochini yulish
   
4. 
   - qimirlayverish, bir joyda o'tira olmaslik
   
5. 
   - qo‘li bilan chertaverish, timog'ini tishlayverish, sochini yulish, labini tishlash
   

10. 
    Ruhiy xavotir
    

1. 
   - yo‘q
   
2. 
   - subyektiv taranglik va jahldorlik
   
3. 
   - arzimagan sababdan bezovtalanish
   
4. 
   - so‘zi va yuzida aks etgan xavotir
   
5. 
   - qo'rquvning yuzida aks etib turishi
   

339

11. 
    Somatik xavotir
    

(xavotiming fiziologik ko‘rinishlari - gastrointestinal-og'izqurishi, meteorizm, dispepsiya, diareya, spazmlar, kekirish; yurak-qon tomir - yurak urishi, bosh og'riqlar; nafas olish - giperventilyatsiya, nafas yetishmovchiligi bilan siyishning tezlashuvi, terlash):

1. 
   - yo'q
   
2. 
   - sust
   
3. 
   - o'rtacha
   
4. 
   - kuchli
   
5. 
   - o'ta kuchli
   

12. 
    Oshqozon-ichak sistemasi belgilari
    

1. 
   - yo'q
   
2. 
   - ishtahaning yo'qolishi, biroq ovqat yeyishga ortiqcha zo'rlamaslik, qorinda og'irlik hissi
   
3. 
   - kuchli undashlar hisobiga ovqatlanishga rozi bo'lish, ichni suruvchi dorilar yoki gastrointestinal simptomlarni bartaraf qilishga ehtiyoj sezish
   

13. 
    Umumiy somatik simptomlar
    

1. 
   - yo'q
   
2. 
   - oyoqlarda og'irlik, bel va bosh og'rig'i, mushaklarda og'riq, quvvat yo'qligi yoki holdan toyish hissi
   
3. 
   - har qanday kuchli darajadagi simptomlar
   

14. 
    Genital simptomlar (Iibidoning yo'qolishi, hayz buzilishi)
    

1. 
   - yo'q
   
2. 
   - sust darajadagi
   
3. 
   - kuchli darajadagi
   

15. 
    Ipoxondriya
    

1. 
   - yo'q
   
2. 
   - o'z dunyosiga g'arq bo'lish
   
3. 
   - sogiig'idan haddan tashqari aziyat chekish
   
4. 
   - shikoyatlar ko'pligi, yordam haqida iltimoslar
   
5. 
   - ipoxondrik alahsirashlar
   

16. 
    Tana vuznining kamayishi (a yoki b baholanadi)
    

1. 
   Anamnez bo'yicha
   

1. 
   - yo'q
   
2. 
   - ushbu kasallik sababli tana vazni kamaygani taxmini
   
3. 
   - tana vaznining yaqqol kamayishi (so'ziga qaraganda)
   
4. 
   - baholash qiyin
   

340

В. Agar tana vaznida o‘zgarish har haftada kuzatilsa

1. 
   - haftasiga 0,5 kg dan kam
   
2. 
   - haftasiga 0,5 kg dan ko‘p
   
3. 
   - haftasiga 1 kg dan ko‘p
   
4. 
   - baholash qiyin
   

17. 
    Tanqidiy munosabat
    

1. 
   - betobligini anglaydi
   
2. 
   - betobligini anglash, biroq uning sababi yomon ovqatlangani, charchagani, ob-havo va h.k. dan deb bilish
   
3. 
   - betobligini butunlay anglamaslik
   

18. 
    Kundalik o‘zgarishlar (simptomlaming kun mobaynida kuchayishi) (B punkt baholanishi uchun A punktda buzilishlar aniqlanishi kerak).
    

1. 
   Simptomlar kuchayishi
   

1. 
   - kuchayish yo'q
   
2. 
   - ertalab
   
3. 
   - kechqurun
   

2. 
   Kuchayish darajasi
   

1. 
   - yo‘q
   
2. 
   - sust
   
3. 
   - kuchli
   

19. 
    Depersonalizatsiya va derealizatsiya
    

(o'zining va atrofdagilarning o‘zgarganligi)

1. 
   - yo‘q
   
2. 
   - sust
   
3. 
   - o‘rtacha
   
4. 
   - kuchli
   
5. 
   - o‘ta kuchli
   

20. 
    Paranoidal simptomlar
    

1. 
   - yo‘q
   
2. 
   - gumonsirash
   
3. 
   - munosabatlar g'oyasi
   
4. 
   - ta’qib qilinish haqidagi fikrlar
   

21. 
    Obsessiv va kompulsiv simptomlar
    

1. 
   - yo‘q
   
2. 
   - yengil
   
3. 
   - og‘ir
   

341

1 ■ Shkala punktlari	KO'RSATKICHLAR (to‘g‘ri javob belgilab chiqiladi)
1. Depressiv kayfiyat	0	1 2			3		4
(2. Aybdorlik hissi	0	1	2	3		4
3. Suitsidal niyatlar	0	1 2			3		4
|4. Erta uyqusizlik	0	1	2
5. 0‘rta uyqusizlik	0	1	2
:6. Kechikkan uyqusizlik	0	1	2
7. Ishchanlik va faollik	0	1 2			3		4
8. Karaxtlik	0	1	2	j		4
9. Agitatsiya	0	1	2	3		4
10. Ruhiy xavotir	0	1	2	3		4
11. Somatik xavotir	0	1	2	3		4
112. Oshqozon-ichak sistemasi belgilari	0	1	2
13. Umumiy somatik simptomlar	0	1	2
14. Genital simptomlar	0	1	2
15. Ipoxondriya	0	1	2	3		4
16. Tana vaznining kamayishi A	0	1	2	3
16. Tana vaznining kamayishi В	0	1	2	3
17. Tanqidiy munosabat	0	1	2
18. Kundalik ikkilanishlar A	л	1 I 0 I * I “• i
18. Kundalik ikkilanishlar В	0	1	2
19. Depersonalizatsiya va derealizatsiya	0	1	2	3		4
20. Paranoidal simptomlar	0	1	2	3
21. Obsessiv va kompuls simptomlar	0	1	2 ! 1

Ballar yig‘indisi: shkalada eng past ball 0 bo'lsa, eng yuqorisi 52 ball hisoblanadi.
Depressiya darajasi quyidagicha baholanadi:
0-6 ball - depressiya yo'q;

7. 
   15 ball - yengil depressiya.
   

Ballar yig'indisi 16 va undan oshgan sayin depressiya darajasi og'ir hisoblanib borilaveradi. Masalan, 52 ball to'plansa, depressiyaning eng og'ir darajasi aniqlangan hisoblanadi. Savolnomani to'ldirishga ketgan vaqt 30 daqiqadan oshmasligi kerak.


342

№	SAVOLLAR, VAZIYATLAR	Hech qachon	Ba’zan	Tez- tez	Deyarli har doim
		to'g'ri ballar belgilab chiqiladi
1.	Men tushkunlikni his qilayapman	1	2	3	4
2.	Ertalab men o'zimni juda yaxshi his qilaman	1	2	3	4
3.	Men yig'lab turaman	1	2	3	4
4.	Men tunda yomon uxlayman	1	2	3	4
5.	Ishtaham yomon emas	I	2	3	4
6.	Menga yoqqan odamlar bilan suhbatlashgim, ularning yonida bo'lgim keladi	1	2	3	4
7.	Men vaznimni yo'qotayotganimni sezayapman	I	2	3	4
8.	Meni qabziyat bezovta qiladi	1	2	3	4
9.	Yuragim odatdagidan tezroq uradi	1	2	3	4
10.	Men hech qanday sababsiz charchayman	1	2	3	4
11.	Mening fikrlarim har doimgidek aniq	1	2	3	4
12.	Qo‘limdan keladigan ishlarni osonlikcha bajaraman	1	2	3	4
13.	Bezovtalikni his qilayapman va bir joyda o'tira olmayapman	1	2	3	4
14.	Menda kelajakka ishonch bor	1	2	3	4
15.	Meni odatdagidan jahlim tezroq chiqayapti	1	2	3	4

343

16.	Menga bir qarorga kelish juda oson	1	2	3	4
17.	Men foydali va zarur ekanligimni his qilaman	1	2	3	4
18.	Men toMaqonli hayot kechirayapman	1	2	3	4
19.	Men o‘lsam, boshqalarga yaxshi boMishini his qilayapman	1	2	3	4
20.	Meni awallari xursand qiladigan narsalar hozir ham xursand qiladi	1	2	3	4

Ballar:
Hech qachon 1
Ba’zan 2
Tez-tez 3
Deyarli har doim 4
Miqdoriy baholash variantlari
To‘g‘ri savollar 1,3,4,7,8,9,10,13,15,19
Teskari savollar 2,5,6,11,12,14,16,17,18,20.
To‘g‘ri savollar bahosi 12 3 4
Teskari savollar bahosi 12 3 4


Depressiya duiujaSi (OLD) QUyidagi fcriix'ula CIQaii ZXD = ]>] to¹ g‘.+^tes.,
Bu yerda ^ UTg'. - belgilangan «to‘g‘ ri» savollar yig‘indisi;. belgilangan «teskari» savollar yig‘indisi.
Depressiya darajasi
Depressiya yo‘q - 50 ballgacha (yoki 40 xora ballar)
Yengil depressiya - 50-59 (40-48 xom ballar)
0‘rta darajali depressiya - 60-69 (48-55 xom ballar)
Og‘ir depressiya - 70 va undan yuqori (56 va undan yuqori xom ballar)
Xom ballar = to'g'ri +teskari ballar;
Standart ballar = (xom ballar x 100)/80.


344

2. 
   Xavotirni aniqlash va baholash uchun testlar Xavotirni baholash uchun Gamilton shkalasi
   

Gamilton shkalasi ham xavotirli-depressiv sindrom aniqlangan bemorlarda xavotir darajasini baholash uchun qo'llaniladi. Shu maqsadda qo‘llaniladigan Spilberger-Xanin shkalasidan farqli o'laroq, Gamilton shkalasini mutaxassis to‘ldiradi va buning uchun bemomi so'nggi haftada bezovta qilayotgan subyektiv simptomlardan foydalaniladi. Shkaladagi savollar ham ruhiy, ham somatik buzilishlar darajasini aniqlashga moslab tuzilgan.

1. 
   Xavotirli kayfiyat (tashvishlanish, yomonlik kutish, xavotirlanish, jahldorlik).
   
2. 
   Keskinlik, taranglik (keskinlik va taranglikni his qilish, seskanish, darrov yig‘lash, titroq bosish, bezovtalanish hissi, bo'shasha olmaslik).
   
3. 
   Qo‘rquv (qorong‘ilik, begonalar, yolg'izlik, hayvonlar, olomon va transportdan).
   
4. 
   Insomniya (uyqu kelishining qiyinligi, uzuq-yuluq uyqu, uyqudan charchab turish, yomon tushlar ko'rish).
   
5. 
   Intellektual buzilishlar (fikrni bir joyga jamlay olmaslik, xotira buzilishi).
   
6. 
   Depressiv kayfiyat (odatiy qiziqishlarning yo'qolishi, o‘zi yoqtirgan faoliyatdan qoniqmaslik, tushkun kayfiyat, erta uyg'onish, kundalik kayfiyatning o'zgarib turishi).
   
7. 
   Somatik motor simptomlar (og'riqlar, titrash, taranglik, klonik titrashlar, tishini g'ichirlatish, ovozning titrab chiqishi, mushaklar tonusining oshuvi).
   
8. 
   Somatik sensor simptomlar (quloqda shovqin, ko'rishning xiralashuvi, qizib ketish yoki sovuq qotish, holsizlikni his qilish, sanchuvchi og'riqlar sezish).
   
9. 
   Yurak-qon tomir simptomlari (taxikardiya, yurak urishi, ko'krak qafasida og'riq, tomir urishlarini sezib turish, tez-tez xo'rsinish).
   
10. 
    Respirator simptomlar (ko'krak qafasi bosilgandek va siqilgandek bo'lishi, bo'g'ilish, tez-tez xo'rsinish).
    
11. 
    Gastrointestinal simptomlar (yutishning qiyinlashuvi, meteorizm, qorinda og'riq, jig'ildon qaynashi, oshqozonda to'qlik hissi, ko'ngil aynishi, qusish, qorinda g'o'ldirash, diareya, qabziyat, tana vaznining kamayishi).
    
12. 
    Siydik ajratish sistemasi va jinsiy a’zolardagi buzilishlar (siyishning tezlashuvi, siyishga kuchli istak paydo bo'lishi, amenoreya, menorragiya, frigidlik, erta eyakulyatsiya, libidoning so'nishi, impotensiya).
    
13. 
    Vegetativ simptomlar (og'iz qurishi, terining qizarib yoki oqarib ketishi, terga botish, zo'riqish hissi bilan keluvchi bosh og'riqlar).
    

345




14. Ko‘rik paytidagi xulq-atvori (kursida tinch o'tirmaslik, bezovta mimika va bezovtalanib yurish, tremor, yuzida taranglik va xo'mrayish alomatlari, xo'rsinaverish yoki nafas olishning tezlashuvi, tufugini yutaverish).
Demak, shkala 14 punktdan iborat bo'lib, javob variantlari simptomlaming darajasiga qarab 0 dan 4 ballgacha qilib belgilangan:

1. 
   - yo‘q;
   
2. 
   - yengil darajada;
   
3. 
   - o'rta darajada;
   
4. 
   - og‘ir darajada;
   
5. 
   - juda og'ir darajada.
   

Bemor ahvolini dinamikada ko'rish zarurati tug'ilsa, qayta tekshiruvlar awalgi savolnoma ma’lumotlaridan foydalanmagan holda o'tkaziladi. Agar davolash muolajalaridan so'ng xavotir darajasi 50 foizdan ortiq kamaysa, natija ijobiy hisoblanadi. Savolnomani to'ldirishga ketgan vaqt 30 daqiqadan oshmasligi kerak.