Tibbiyot instituti talabalari uchun

16.4. Ashyoviy dalillar sud tibbiyoti ekspertizasining usuli
Sud tibbiyoti laboratoriyasida avvalo ashyoviy dalillar va ularning 
namunalari bilan birga yuborilgan hujjatlar o’rganiladi. Ekspert laboratoriyaning 
boshka ikkita xodimi ishtirokida qarorda va kuzatuvchi yo’llanmada ko’rsatilgan 
barcha predmetlar hamda ob’ektlarni borligiga ishonch hosil qilishi kerak. Keyin 
ekspert kerakli tekshirish o’tkazadi. Olingan ma’lumotlar haqida o’zining ishchi 
jurnaliga yozib shu asosda ekspert xulosasini tuzadi. Tekshiriluvchi ob’ektlarni 
tejab sarflash tavsiya etiladi, chunki ular barcha tekshirishlar uchungina emas, 
balki ularning bir qismi qayta ekspertiza uchun ham etarli bo’lishi kerak.
Barcha tekshiruv ishlari o’tkazilgandan keyin olingan natijalarni baholab 
ashyoviy dalillarni tekshirish haqidagi sud tibbiyoti ekspertizasi xulosasi tuziladi. 
Xulosa kirish qismi, ishning holati haqidagi ma’lumotlar, o’ramani yozilishi, 
tekshiruv davomida ashyoviy dalillar hamda namunalarni izohlash, olingan 
natijalar va savollarga javoblardan iborat. Ekspert xulosasi ashyoviy dalillar bilan 
birgalikda tergovchiga jo’natiladi.
Sud tibbiyoti laboratoriyasiga ayrim ob’ektlar to’g’ridan to’g’ri sud tibbiyoti 
eksperti bilan birgalikda yuboriladi. Bular jabrlanuvchini ko’zdan kechirishda 
569

---

qinidan olingan surtmalar va tamponlar yoki, guruhlarga aloqadorligini aniqlash 
uchun murdadan olingan qonlardir. Bunday hollarda «Sud tibbiyoti tekshiruv akti» 
tuziladi va uning natijalari ekspertiza vaqtida tuziladigan asosiy ekspert hujjatiga 
qo’shiladi.
16.5. Dog’da qon borligini ko’rsatuvchi tasdiqlovchi usullar
Eritrotsitlarning tarkibiy qismi gemoglobin hisoblanadi. Shuning uchun ham 
dog’da gemoglobin bo’lsa bu qon borligini tasdiqlovchi belgi hisoblanadi. 
Gemoglobin va uning hosilalarini aniqlash 2 yo’l bilan amalga oshiriladi:
1) spektral usul;
2) xromatografiya usuli.
Spektral tekshirish gemoglobin va ularning hosilalari eritmalarini ma’lum 
uzunlikdagi yorug’lik to’lqinlarini yutish yoki yo’lsimon yutilish spektrlari hosil 
qilishiga asoslangan. Spektrning xarakterli xususiyati (yutilish yo’li miqdori va 
joylashuvi) har bir gemoglobinning hosilasi (gematoxromagen, gematoporforin) 
uchun doimiy va spetsifik bo’lishidir.
Qonni erigan tiniq suyuq holatda bo’lishi odatda oksigemoglobindan darak 
beradi va bu spektroskop yordamida to’g’ridan to’g’ri ko’rinadi. Mikrospektroskop 
yordamida ancha kichkina dog’larda ham qon borligi aniqlaniladi. Bunday 
tekshirishda qonga ma’lum reaktiv bilan ta’sir qilganda gemoglobinning hosilasi 
gemoxromagen yoki gematoporfirin borligi aniqlaniladi. Mikrospektroskop 
tuzilmasi yordamida tekshiriluvchi dog’ spektrini nazorat spektri bilan solishtirish 
imkoniyati to’g’iladi. Tekshiriluvchi va nazorat spektrlarini aniq to’g’ri kelishi 
tekshiriluvchi dog’da qon borligini tasdiqlaydi (118-rasm).
Qon dog’idagi gemoglobinni xromatografiya usulida ham aniqlaniladi. 
Xromatografik taxlil fiziko-kimyoviy usul bo’lib, bunda sorbent orqali tok 
o’tganda rangli reaktsiya kuzatiladi. Xususan, silufal plastinkasida benzidin 
reaktsiyasi yordamida gemoglobin aniqlaniladi. Xromatografiya usulida 
tekshirilganda tekshiriluvchi materialni tejab sarflanish imkoniyati tug’iladi.
570

---

Dog’da qon borligini aniqlash uchun mikrokristallik reaktsiyani qo’llash 
mumkin. Bu ayrim gemoglobin hosilalarini kristallar hosil qilish xossalariga 
asoslangan. Mikrokristallik reaktsiyalar kam sezuvchan bo’lganligi uchun hozirgi 
davrda laboratoriya sharoitida qo’llanilmaydi.
Ko’zga tashlanmaydigan qon izlarini qidirishda laboratoriya sharoitida 
gematoporfirinni aniqlash uchun flyuorestsentsiya mikroskopidan foydalaniladi. 
Ma’lumki, gemoglobinning hosilasi gematoporfirin ultrabinafsha nurlari 
yordamida tinik to’q sariq-qizil shulalanish xususiyatiga ega.