Tibbiyot instituti talabalari uchun

Tamg’a olish usulida
ko’rsatkich barmoqqa oq salfetka o’rab kirish va 
chiqish teshigi atrofidan qon bilan ifloslangan joydan artib olamiz va uni toza 
suvga solganda ma’lum vaqtdan keyin salfetka toza, oppoq bo’lib qoladi. Agar 
qurum bo’lsa u qoraligicha qoladi.
Namoyon qilish usulida o’q otar qurollari bilan jarohatlangan kirish yoki 
200

---

chiqish teshigidan qon bilan ifloslangan teri bo’lakchasini kesib olib suvga 
solamiz. Agar qurum bo’lsa qora rangda ko’rinadi, bo’lmasa qon yuvilib ketadi. 
Yaraning chetidan marlida tamg’a olib uni vodorod peroksidi eritmasiga solsak, 
qon tezlikda yuvilib ketadi, qurum esa qora rangga bo’yaladi.
Rangsizlanish usulida
agar qoramtir yoki qora kiyimda o’q otar qurollar 
bilan jarohatlanish bo’lganda kirish va chiqish teshigidan material kesib olib xlorli 
ohakning 25-foizli eritmasiga solganimizda kiyim rangsizlanadi, agar qurum bo’lsa 
aniq ko’zga tashlanadi.
Agar qora (tutunli) o’q dori bo’lganda bunda ko’mir borligi, tutunsiz o’q 
dori bo’lsa metall borligidan darak beradi.
Metall bo’lgan taqdirda uni aniklashning har xil usullari mavjud (masalan, 
mis, qo’rg’oshin, temir, alyuminiy va boshqalar).
Xromatografik usulda o’k otar qurollari bilan jarohatlanishda kirish 
teshigidan to’qima bo’lakchasidan olib fotoqog’ozda ko’rganimizda, agar yashil 
rangli bo’lsa bu mis, qizg’ish rangda bo’lsa qo’rg’oshin, binafsha ranglisi nikel 
borligini ko’rsatadi.
Spektrografik usulida kiyim, ichki organlar, kirish teshigidagi suyakni olib 
kuydiriladi va hosil bulgan kuli spektrografik usulida tekshiriladi. Yuqori harorat 
har bir metallga hos shulalanish beradi. Bunda biz qaysi miltiq yoki quroldan 
otilganligi haqida tasavvurga ega bo’lamiz.
O’q dori zarrachalarini aniqlashda agar yonib ulgurmagan zarrachalar bo’lsa, 
ular uchburchak shaklida bo’lib miltiqdan otilganlikdan, agar o’q dori zarrachalari 
ignasimon holda ko’rinsa revolverdan otilganlikdan darak beradi.
1932 yili professor L.M.Eydlin birinchi marta kirish teshigi atrofidagi metall 
xalqasini topadi. Bunda agar qo’rg’oshinli o’q bo’lsa, qo’rg’oshinni hatto 50-60 m 
masofadan ham aniqlash mumkinligini ko’rsatadi.
201

---