Tibbiyot instituti talabalari uchun

119-rasm. Agarda pretsipitatsiya reaktsiyasi.
Markaziy chuqurchada – odam oqsilini 
pretsipitatsiyaga uchratuvchi zardob. Periferik 
chuqurchada – qon dog’idan qirqib olingan joy va dog’ 
saqlovchi predmetni toza joyi (nazorat maydoni).
Qon dog’i bo’lgan joydan kesib olingan joydagi musbat 
natija.
573

---

Qonni turlarga alokadorligini aniqlashda bundan tashqari boshqa immun 
reaktsiyalari (komplement bog’lanish, passiv agglyutsinatsiya, anafilaksiya va 
boshqalar) taklif qilingan, ammo ular sud tibbiyoti amaliyotida odatda 
qo’llanilmaydi.
16.7. Qonni guruhlarga aloqadorligini aniqlash
Qon guruhlari (AVO izoserologik sistemasi).
Aniqlanishicha, barcha 
shaxslar qon zardobi va eritrotsitlarini agglyutsinatsiya berish xususiyatiga qarab 4 
guruhga bo’lish mumkin: O (I), A (II), B (III), AB (IV). Barcha shaxslarni 
guruhlarga bo’linishi asosida izogemagglyutsinatsiya reaktsiyasi yotadi va bu 
antigen hamda antitela orasidagi o’xshash reaktsiya holati sifatida qaraladi. 
Eritrotsitlarda guruhli spetsifik antigen agglyutinogenlar A, B, va H topiladi. Qon 
zardobida esa antitela – agglyutinin 
α
va 
β
– aniqlaniladi. 
Ko’pchilik tadqiqotchilar tekshirishlarining ko’rsatishicha, tarkibida A 
antigeni bo’lgan qon guruhi bir jinsli hisoblanilmaydi. Bunda agglyutinogenda farq 
borligi kuzatilib, qonning A
1
(«kuchli» A) va A
2
(«kuchsiz» A) guruhchasiga 
ajratiladi. Juda kuchsiz ko’rinuvchi A antigeni (A
3
, A
4
, A
5
, A
x
) saqlovchi qon 
namunasi yozilgan. Kuchsiz V antigenining ancha kam hollari ma’lum.
Qon zardobida odatdagi 
α
va 
β
agglyutinindan tashqari ekstraagglyutininlar 
yoki qo’shimcha agglyutininlar uchraydi. Masalan, qonning A
2
va A
2
V 
guruhchasida agglyutinin 
α
1
, A
1
va A
1
V guruhchasida esa agglyutinin anti-N (
α
2
) 
juda kam topiladi. Kuchsiz antigen va qo’shimcha agglyutininning mavjudligi 
suyuq qon guruhini aniqlashda uncha kam bo’lmagan xatolikni sababchisi 
hisoblanadi.
Guruhli antigenlar homila ona qornidagi hayotining ikkinchi oyida paydo 
bo’ladi. Odamning butun hayoti bo’yicha guruhli belgilarning sifati o’zgarmaydi, 
ammo miqdorida o’zgarish bo’ladi. Odamdagi organlar va to’qimalar xuddi 
eritrotsitlar kabi guruhli shakllanadilar. Agglyutinogen va agglyutininlar odamning 
ajralmalaridan ham topilishi mumkin. Genetika qonuniyatlariga muvofiq guruhli 
574

---

antigenlar avloddan avlodga berilishi aniqlangan.
Suyuq qon guruhi qo’shaloq usulda, ya’ni agglyutinogen va agglyutinin 
bo’yicha aniqlaniladi. Buning uchun standart zardob va eritrotsitlardan 
foydalaniladi. Agglyutinatsiya reaktsiyasi probirkada yoki shishachada o’tkaziladi. 
Sud tibbiyoti amaliyotida probirkada tekshirish tavsiya etiladi.
Guruhli faktorlar quritilgan qonda aniqlaniladi. Quritilgan qonda 
agglyutininlar birlamchi titriga bog’liq holda bir necha kundan bir necha yilgacha 
saqlanadi. Agglyutinogenlar quruq qonda chirish va qandaydir emiruvchi tashqi 
sharoitlar (yuqori haroratlar, ultrabinafsha nurlanish va boshqalar) ta’siri bo’lmasa 
o’n, yuz va hatto ming yillab saqlanadi. Adabiyotlarda egipet mumiyasida 3500 
yildan ortiq bo’lgan murdada qon guruhi muvaffaqiyatli aniqlanganligi yozilgan.
Quruq qonda agglyutininlar ikkala standart eritrotsitlar orasida bir tomondan 
agglyutsitatsiya reaktsiyasi orqali aniqlanilsa, ikkinchi tomondan qon dog’i 
yuvindisi (ajratib olish usuli) yoki qon po’stlog’i (qoplamali shishacha usuli) da 
topiladi (120-rasm).