Tibbiyot instituti talabalari uchun

89-rasm. Tsikuta (zangpoya)
90-rasm. Krasavka (mevali zaharli o’t)
91-rasm. Belena (mingdevona)
92-rasm. Durman (bangidevona)
Strixnin
– Afrika va Osiyoda o’suvchi chilibuxa urug’i, qusturuvchi ildiz va 
ayrim boshqa o’simliklar tarkibiga kiruvchi alkoloid bo’lib, tibbiyotda strixnin 
nitrati qo’llaniladi. Bundan tashqari, undan kemiruvchilarga qarshi qurashishda 
foydalaniladi.
Strixnin markaziy nerv sistemasiga, asosan orqa miyaga kuchli 
qo’zg’atuvchi ta’sir ko’rsatadi. Davolovchi dozasida u orqa miyada impulsni 
o’tkazuvchanligini yaxshilaydi, uning reflektor qo’zg’aluvchanligini, tana 
muskullari tonusini oshirib, ovqat-hazm qilish trakti sekretor va harakat aktivligini 
kuchaytiradi, shuningdek u nafas olish va qon tomirlarini harakatlantiruvchi 
328

---

markazlar tonusini oshiruvchi ta’sir ko’rsatadi. Zaharli modda organizmdan 
sekinlik bilan asosan buyrak orqali chiqariladi.
Strixninning zaharlovchi dozasi yuborilganda bu modda bilan zaharlanishga 
xos klinik belgilar kuzatiladi. Bular avvalo nafas olishning qiyinlashuvi va 
yutinishning buzilishi bilan boshlansa, keyin birdaniga butun tananing tirishishi, 
ko’pincha bir vaqtning o’zida ham bukuvchi, ham yozuvchi mushaklari qisqaradi. 
Tanasi yoysimon bukilib, nafas olishi keskin qiyinlashadi hamda ko’z qorachiqlari 
kengayib, yuzlari ko’karib ketadi. Tirishish xuruji 2-3 minut davom etib, 
mushaklarning kuchsizlanishi bilan almashinadi. Ozgina ta’sirlanish (tanasiga 
tegish, taqir-tuqur ovoz chiqishi, kuchli yorug’lik) ham yangi tirishish xurujini 
chaqiradi. Keyinchalik tirishish o’z-o’zidan sodir bo’lib, uning davomliligi 
cho’ziladi va ular orasidagi pauza esa qisqaradi. Odatda zaharlanishning butun 
davrida xushi saqlanadi. O’lim bir necha soatdan keyin nafas muskullari 
falajlanishi tufayli sodir bo’ladi. Strixninni o’ldiruvchi dozasi – 0,03 g ni tashkil 
qiladi.
Murdani kesib ko’rishda qotishi kuchli rivojlanganligi ko’rinsa, boshqa 
topilgan belgilar xuddi o’tkir o’limni eslatadi. Ko’pincha qo’l va oyoq 
mushaklarida qon quyilish kuzatilsa, siydik pufagida odatda siydik bo’lmaydi. 
Strixnin juda turg’un zaharli modda bo’lgani uchun ham uni murdada bir necha 
oylar ichida ham topish mumkin. Sud kimyoviy tekshiruv usullari manfiy 
bo’lganda laboratoriya hayvonlarida farmakologik tekshiruv o’tkazish tavsiya 
etiladi.
Tsikuta
suvli zangpoya o’simligi tarkibida bo’lib, uning ta’sir qiluvchi 
qismi tsikutoksin hisoblanadi. U juda yuqori toksik zahar bo’lib, zaharlanish uning 
ovqatga adashib ishlatilganda sodir bo’ladi, chunki uning ildizi xuddi selder 
o’simligi ildiziga o’xshash shirinroq tamli bo’lgani uchun bolalarning e’tiborini 
jalb qiladi. Zaharlanishda umumiy darmonsizlik, qotib qolishi, bosh aylanishi, 
qusish, sanchiqsimon og’riq va klonik xarakterdagi og’ir tirishish, xansirash, 
tomirining sekin urishi, so’lak ajralishi, kollaps va o’lim sodir bo’lishi kuzatiladi. 
Murdani tekshirishda xarakterli o’zgarish topilmaydi, ammo oshqozonda bo’lgan 
329

---

narsalarda o’ziga xos tuzilishga ega bo’lgan ildiz bulakchalari topilishi mumkin.