Tibbiyot instituti talabalari uchun

Gistologik tekshiruv usuli gemolitik
zaharli moddalar, og’ir metallarning 
tuzlari (buyraklar), o’yuvchi zaharli moddalar (oshqozon-ichak trakti) bilan 
zaharlanishlarni aniqlashda eng muhim hisoblanadi.
Farmakologik tekshiruv usuli
tajriba hayvonlarida o’tkaziladi. 
Qurbaqalarda strixninni grammning milliondan bir bo’lagi, mushuklarda atropinni 
grammning o’n-mingdan bir bo’lagini aniqlash mumkin. 17 yoshli qizning «miya 
ko’rligi» simulyatsiyasini aniqlashda farmokologik tekshiruv usulidan 
foydalanilgani ma’lum. Bunda kasalni ko’z qorachig’i keskin kengayib 
ketganligini kuzatgan yosh vrach bu qizni simulyatsiyada gumon qiladi. Uzoq vaqt 
kuzatish natijasida uning to’shagida yaxshilab yashirilgan va ichida qandaydir 
suyuqlik bo’lgan shishani va pipetkani topadi. Shu zohatiyoq bu tomchini 
mushukni ko’ziga tomizadi. Uning atropinni ko’z qorachizini kengaytirish uchun 
ishlatilganlik to’g’risidagi taxmini tasdiqlanadi. Farmakologik tekshiruv usuli 
faqatgina hayvonlardagina emas, balki achitqi zamburug’lari, mikroblar, 
o’simliklar, to’qima kulturalarida ham o’tkaziladi.
299

---

Zaharli o’simliklardan (zamburug’lar, o’tlar, mevalar) zaharlanishda 
botanik tekshirishlar
o’tkaziladi, chunki ko’pchilik o’simlik zaharli moddalari 
kimyoviy usulda topilmaydi. O’simlik qoldiqlaridan uning tomirlari, mevalari va 
sporalaridan ko’pchilik hollarda botanik zaharlanishga sababchi o’simlikni 
aniqlash mumkin.
Bioximik tekshiruv usulida zaharlanishning diagnostikasi ko’pchilik zaharli 
moddalarning organizm fermentativ sistemasiga saralovchi ta’sir qilishi va 
ularning faoliyatini buzilishiga asoslangan. Bu birinchi navbatda qon tarkibida va 
eritrotsitlarda xolinesteraza aktivligining buzilishi bilan bog’liq turli tuman 
fosfororganik birikmalarga aloqadordir.
Fizik tekshiruv usullari hozirgi davrda zaharlanish diagnostikasida keng 
qo’llaniladi. Bunga is gazi va boshqa qonga ta’sir qiluvchi zaharli moddalarni 
aniqlashda spektrografik tekshiruv usuli kiradi. Keyingi davrda rentgenografiya, 
xromatografiya, kolorimetriya, lyuminestsent mikroskopiyasi va boshqalar ham 
qo’llanilayotgani ma’lum.